Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

7 Ιουλ 2011

Δημήτριος Βικέλας (15 Φεβρ. 1835 - 7 Ιουλ. 1908)

Ο Δημήτριος Βικέλας γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρας στις 15 του Φλεβάρη του 1835. Σε ηλικία πέντε χρονών οι γονείς του εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και εκεί έμαθε τα πρώτα γράμματα. «Εκεί έλαβα τας πρώτας σαφείς εντυπώσεις της ζωής. Εκεί εδοκίμασα τας πρώτας αληθείας θλίψεις. Εκεί έμαθα να θαυμάζω και να αγαπώ τα δένδρα, την θάλασσαν και τον ουρανόν».

Από την Κωνσταντινούπολη, ο πατέρας του εγκαταστάθηκε στην Οδησσό, όπου τον ακολούθησε. Αλλά οι δουλειές δεν πήγαν καλά και ξαναγύρισαν στη Σύρα. Εκεί εφοίτησε στο ιδιωτικό σχολείο «Λύκειον» και έπειτα στο δημόσιο Γυμνάσιον.

Οι συμμαθητές του παρατήρησαν τη φιλομάθειά του και τον έλεγαν «φιλόσοφο». Για να τον κοροϊδέψουν γράψαν τη λέξη αυτή σ'ένα χαρτί και το καρφίτσωσαν στη ράχη του κι έπειτα τον περικύκλωσαν με γέλοια και φωνές. Εκείνος όμως δεν διέψευσε τη διάγνωση των συμμαθητών του.

«Ο πλάνης βίος παιδιόθεν και αι αλλεπάλληλοι κατά την πρώτην ηλικίαν ασθένειαι εξηγούν πώς ενηλικιώθην χωρίς να αποκτήσω ενδεικτικόν σχολείου ή απολυτήριον οιονδήποτε. Την στέρησίν των συνησθάνθην πολλάκις και ούτε την αναπλήρωσεν η απόκτησις τιμητικών διπλωμάτων».
Στη Σύρα, σε ηλικία 16 χρόνων, δημοσίευσε και το πρώτο του έργο, την έμμετρη μετάφραση της τραγωδίας του Ρακίνα «Εσθήρ», που παίχτηκε εκεί, με υποβολέα τον ίδιο, το 1851.
Τον επόμενο χρόνο, το 1852, σε ηλικία 17 χρονών, πήγε στο Λονδίνο, κοντά στον θείο του Βασίλειο Μελά, για να εργαστεί στο εμπόριο του σταριού. Οι θείοι του έκαναν εισαγωγές σιτηρών στην Αγγλία από τη Ρωσία και τις παραδουνάβιες Ηγεμονίες.

Ο Βικέλας εργάστηκε αρχικά σαν λογιστής στο κατάστημα των θείων του, με μισθό «πλέον ή επαρκή». Αλλά το περίσσευμα το έστειλνε για τη συντήρηση της οικογένειάς του, γιατί δεν πήγαιναν καλά οι δουλειές του πατέρα του. «Θα στερηθώ και συναναστροφές και διασκεδάσεις μέχρις ου αρχίσει ο πατήρ μου να κερδίζη η δε μήτηρ μου να ζη ανέτως». «Μου έλειπε η εμπορική ιδιοφυϊα και ο πόθος του πλούτου», λέει ο ίδιος. «Αναχωρών από γραφείον έκαμνα καθ'οδόν στίχους. Δεν ήμουν γεννημένος δια το εμπόριον. Δεν είχα την τάσιν του θησαυρίζειν. Ο θείος δεν έπαυε προσπαθών να με καταστήσει έμπορον άξιον του ονόματος».

Ύστερα από δέκα χρόνια εργασία απόκτησε από τη δουλειά του το πρώτο του κεφάλαιο, 1000 αγγλικές λίρες. Σε ηλικία 22 χρονών έγινε συνέταιρος στην εταιρία των θείων του και υπόγραφε για λογαριασμό της εταιρίας. Το όνομά του γράφτηκε στην επωνυμία της εταιρίας. Η περίοδος από το 1866 κι έπειτα ήταν περίοδος επικερδών επιχειρήσεων για την εταιρία. Το 1876 διαλύθηκε η εταιρία και ο Βικέλας άφησε οριστικά το εμπόριο, όπου ασχολήθηκε 24 χρόνια. Μπορούσε πια να θεωρηθεί «υλικώς ανεξάρτητος» σε ηλικία 41 χρονών. «Το εμπορικόν μου στάδιον το εθεώρουν πάντοτε ως παροδικόν. Έτρεφα την μυστικήν μου φιλοδοξίαν να γίνη γνωστόν το όνομά μου δια των γραμμάτων εις κύκλον ευρύτερον και κατά τρόπον διαρκέστερον».

Η απασχόληση του Βικέλα στην υπηρεσία του κερδώου Ερμή δεν τον εμπόδισε ποτέ να θεραπεύει συχρόνως και τον λόγιο Ερμή. Όταν τελείωνε την εμπορική δουλειά του, παρακολουθούσε μαθήματα Βοτανικής στην Ανώτατη Πανεπιστημιακή Σχολή του Λονδίνου, το University College. Ύστερα από τη Βοτανική παρακολούθησε μαθήματα Αρχιτεκτονικής. Γλώσσες ήξερε τα αγγλικά, φυσικά τέλεια, τα γαλλικά, που είχε μάθει από την παιδική ηλικία, τα γερμανικά, που όμως ούτε τα έγραφε εύκολα ούτε τα μιλούσε ελεύθερα, και τα ιταλικά, στα οποία δάσκαλός του ήταν ο ελληνιστής Luigi Settembrini, που έγινε έπειτα υπουργός της Παιδείας.

Παρόλο που έζησε αρκετά χρόνια κατά την παιδική του ηλικία στην Κωνσταντινούπολη και μπορούσε να μάθει τα τούρκικα, δεν εφρόντισε να τα μάθει, γιατί νόμιζε, ότι αυτό θα εσήμαινε αναγνώριση της τουρικής κυριαρχίας, κατά την παιδική κρίση του. Αλλά αργότερα έγραφε: «Λησμονούμεν ότι η γνώσις της τουρικής θα απετέλει, υπό πάσαν έποψιν, υπεροχήν ημών απέναντι των Τούρκων». Μετανοεί, επίσης, γιατί δεν έμαθε καλά τα ρούσικα, όταν έμενε στην Οδησσό με τον πατέρα του, παρόλο που είχε συνηθίσει να τα καταλαβαίνει και να τα μιλεί.

Ύστερα από ολόκληρη ζωή που έζησε στην Αγγλία, είχε εξοικειωθεί με τον αγγλικό τρόπο ζωής. Κι έτσι, εκτός από την πνευματική του μόρφωση, ενδιαφέρθηκε και για τη σωματική του άσκηση. Ασχολήθηκε με την ξιφασκία, την κωπηλασία και πήρε μαθήματα ιππασίας. Κάθε πρωί έκανε τον περίπατό του στα περίχωρα του Λονδίνου έφιππος.

Όταν διαλύθηκε η εμπορική εταιρία των Μελάδων, το 1876, ο Βικέλας, που ηταν τότε 41 χρόνων, βρισκόταν στον κολοφώνα της πνευματικής του ακμής. Ηταν από τους τακτικούς θαμώνες των βιβλιοθηκών του Λονδίνου, από τις οποίες δανειζόταν βιβλία, που τα διάβαζε άπληστα, ακόμη και στο κρεββάτι του, ώστε να βλάψει την όραση του και να αναγκαστεί να πάει στον γιατρό. Αναφέρει μάλιστα, ότι ο άγγλος γιατρός που τον εξέτασε του «απαρίθμησεν όλας τας ολεθρίας συνεπείας της τοιαύτης κακής συνηθείας» -να διαβάζει κανένας στο κρεββάτι. Αλλά, αφού τέλειωσε ο γιατρός, ο Βικέλας μονολογώντας είπε: «Δεν αποκοιμούμαι ποτέ χωρίς να διαβάσω!». Και χαριτολογόντας προσθέτει: «Εννοείτε ότι ακολούθησα το παράδειγμα και οχι την συμβουλή του ιατρού μου». Οταν απόκτησε οικονομική άνεση, του γεννήθηκε η επιθυμία να έχει τα βιβλία δικά του. Και άρχισε να αγοράζει πολλά , ιδίως χρήσιμα στις μελέτες του και όσα αναφερόταν στην Ελλάδα.

 Η συσσώρευση τόσων βιβλίων, που δεν πρόφθανε να τα διαβάζει όλα , μοιάζει -λέει ο ίδιος- προς θησαύρισμα φιλαργύρου, που δεν χρησιμοποιεί τον πλούτο του. Πολλά βιβλία, άμα τα διαβάσει κανείς, καταντούν περιττό βάρος στη βιβλιοθήκη του και πρέπει να τα πουλήσει για να απαλλαγεί. Αλλά «είναι δύσκολον να ληφθεί τοιάυτη απόφασις, ισοδυναμούσα προς απόσβεσιν προσφιλούς παρελθόντος,προς άρνησιν ευγνωμοσύνης προς φίλους παλαιούς, μετά των οποίων συνεζήσαμεν και απο τους οποίους ευεργετήθημεν».

Ο Βικέλας εταξίδευε πολύ και είχε γίνει γνωστός στην Ευρώπη ως άνθρωπος των γραμμάτων. Ο ίδιος γράφει: «Ευρίσκω ανοικτάς τας φιλοξένους θύρας λογίων, τους οποίους με υπερηφάνειαν δύναμαι να κατατάξω εις την σειράν των φίλων μου».

Κάθε χρόνο το καλοκαίρι ταξίδευε στο εξωτερικό, προσπαθώντας παράλληλα να ωφελήσει με τα ταξίδια του αυτά τον τόπο του. Αλλά και στο εσωτερικό ταξίδευε τακτικά για να γνωρίσει από κοντά την Ελλάδα. Καρπός των ταξιδιών του αυτών είναι τα ταξιδιωτικά του βιβλία: Η Σουηδία και Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν.

Το καλοκαίρι του 1894 ο Βικέλας βρισκόταν στο Παρίσι. Τότε γινόταν εκεί το Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο και ο Πανελλήνιος Γυμναστικός Σύλλογος Ελλάδος τον διόρισε τηλεγραφικώς αντιπρόσωπο του. Ο Βικέλας, γνωστός για τη μόρφωση του και τη φήμη του, επιβλήθηκε όσο κανένας άλλος σύνεδρος και έγινε το κύριο πρόσωπο του Συνεδρίου.

Στο Συνέδριο εκείνο συζητήθηκε η ιδέα για την ανασύσταση των Ολυμπιακών Αγώνων, που είχε προτείνει ο Γάλλος ιστορικός και φίλαθλος βαρώνος Πέτρος Κουμπερτέν. Για το θέμα αυτό ιδρύθηκε ειδικό τμήμα της Οργάνωσης και εκλέχτηκε Πρόεδρός του ο Βικέλας. Με την επιβολή του και το κύρος του αποφασίστηκε να γίνουν στην Αθήνα οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες το 1896. Με απλότητα και ειλικρίνεια είπε στο Συνέδριο: «Δεν έχομεν τα μέσα να τελέσωμεν εορτάς μεγαλοπρεπείς. Αλλά το εγκάρδιον της υποδόχης θα αναπληρώσει τας πολλάς ελλείψεις μας. Δεν θα παράσχωμεν εις τους ξένους μας διασκεδάσεις αξίας της περιστάσεως, αλλά έχομεν να δείξωμεν τα μνημεία και τα ερείπια της αρχαιότητος. Θα τους οδηγήσομεν εκεί όπου οι αρχαίοι ετέλουν τους ενδόξους αγώνας των. Εις τα Ολύμπια, τα Ισθμια, τους Δελφούς, την Επίδαυρον».

Από το έτος αυτό δηλ. το 1896 ο Βικέλας εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα και αφιερώθηκε ολόψυχα σε κοινωφελή έργα. Μεταξύ άλλων, το 1899 ίδρυσε τον γνωστό στους παλαιότερους «Σύλλογον προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων». Εκδόθηκαν εκεί 100 αριθμημένα μικρά βιβλιαράκια ποικίλου περιεχομένου, σε φτηνή τιμή, που αναμφισβήτητα πρόσφεραν πολύτιμες γνώσεις μέσης μόρφωσης. Απο τον ίδιο Σύλλογο εκδόθηκε το 1928 και το ιστορικό περιοδικό Ελληνικά. Πρόεδρος του Συλλόγου ήταν, όσο ζούσε, ο Βικέλας (πέθανε στις 7 Ιουλίου του 1908, σε ηλικία 73 χρόνων).
Ιδιαίτερα έντονη ήταν η αγωνία του Βικέλα για την εξέλιξη του λεγομένου Εθνικού ζητήματος (απελευθέρωση Κρήτης, Θεσσαλίας, Ηπείρου και Μακεδονίας). Η αγωνία του αυτή εκδηλώνεται εμπράκτως.

Στον ατυχή πόλεμο του 1897 διοργανώνει πλωτό νοσοκομείο για την μεταφορά και διάσωση τραυματιών από την Ηπειρο. Ειδικότερα όμως για την Κρήτη οι ενέργειες του (μετά τα γεγονότα του 1896, που απολήγουν στην επαναφορά της σύμβασης της Χαλέπας) καταγράφονται ως εξής στην προαναφερθείσα μελέτη της Μαρίας Τερδήμου: «Το 1897, μετά από πιέσεις του εξάδελφου του Παύλου Μελά, ο Βικέλας δέχεται να γίνει μέλος της [μυστικής] ΄Εθνικής Εταιρείας', με την προϋπόθεση ότι αυτή δεν θα έχει ανάμιξη στα εσωτερικά του κράτους.

Τον ίδιο χρόνο ο Βικέλας δημοσιεύει επιστολές υπέρ της ανεξαρτησίας της Κρήτης σε αγγλικές και αμερικανικές εφημερίδες, και άρθρο με τίτλο "Public spirit in Modern Athens" στο τεύχος του Ιανουαρίου της "The Century Magazine" της Νέας Υορκης.(…) τον Μάρτιο, οι Μεγάλες Δυνάμεις, σύμφωνα με ανεπίσημες πληροφορίες, συμφώνησαν να διορίσουν αυτές Χριστιανό Διοικητή στην Κρήτη, και μάλιστα τον Έλληνα Βασιλόπαιδα Γεώργιο. Η «Εθνική Εταιρία» με δηλώσεις στις αθηναϊκές εφημερίδες αντιδρά έντονα στην απόφαση αυτή, και με τη σειρά του ο Βικέλας δηλώνει την αντίθεσή του στην αντίδραση της Εταιρείας».

Εκτός από τις ποικίλες κοινωνικές και εθνικές δραστηριότητες, ο Βικέλας ποτέ δεν πρόδωσε την αγάπη του στην λογοτεχνία. Εδημοσίευσε αρκετά έργα πρωτότυπα και μεταφράσεις. Πρώτο του έργο είναι, όπως προαναφέρθηκε, η μετάφραση του έργου του Ρακίνα, Εσθήρ. Το εξέδωσε στην Ερμούπολη το 1851. Άλλα έργα του είναι: Στίχοι, Περί Ελληνικής Φιλολογίας, Περί Βυζαντινών, Η σύστασις του Ελληνικού Βασιλείου και τα όριά του, Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν, περί Σκωτίας. Ο Λουκής Λάρας είναι από τα αριστουργήματά του και από τις γραμμές του ξαναζούν τραγικές σκηνές του Αγώνα της παλιγγενεσίας. Μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Στην Βικελαία Βιβλιοθήκη υπάρχει αντίτυπο διορθωμένο από τον ίδιο για δεύτερη έκδοση. Μετέφρασε όλα σχεδόν τα γνωστά δράματα του Σαίξπηρ. Άλλα έργα του είναι: Διηγήματα, Διαλέξεις και αναμνήσεις, Η Σουηδία, Γυναικεία αγωγή, κλπ. Έγραψε και τα απομνημονεύματά του με τον τίτλο: Η Ζωή μου, από τα οποία εκδόθηκε ο Α' τόμος.

Πηγή: kairatos.com.gr