Αρχίζουν να περπατούν και να μιλούν πολύ νωρίς. Μαθαίνουν να διαβάζουν χωρίς να τα έχει διδάξει κανείς. Κάνουν περίεργες ερωτήσεις για την ηλικία τους και επιδίδονται σε πολύπλοκους συλλογισμούς. Βαριούνται εύκολα, αντιδρούν έντονα, αμφισβητούν τα πάντα. Μένουν στο περιθώριο...
Χαρισματικά παιδιά. Αντιστοιχούν στο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού. Χαρακτηρίζονται από σύνθετο τρόπο σκέψης, ποικιλία ταλέντων, έντονη κριτική διάθεση, ιδιαίτερο χιούμορ, πολύ υψηλό δείκτη IQ και συχνά παρουσιάζουν συναισθηματική ανάπτυξη ξένη προς την ηλικία τους. Μερικά απ' αυτά διαπρέπουν. Τα περισσότερα, όμως, δεν επιβραβεύονται ούτε από την οικογένεια ούτε από το εκπαιδευτικό σύστημα και μέχρι την εφηβεία σταματούν το σχολείο και περιθωριοποιούνται. Αντί να θεωρούνται ευλογία για την κοινωνία, εξοστρακίζονται ή εντάσσονται στη χορεία των χρυσών μετριοτήτων.
Περίπτωση 1η: Ο Μάρκος ήταν τριών, όταν είπε στη μητέρα του: «Δεν ξέρω τι είναι το καλό και τι το κακό. Ανησυχώ ότι δεν έχω συνείδηση». Ηταν η πρώτη υπαρξιακή κρίση του. Στα τέσσερα τον απασχολούσε η φύση των σχέσεων των ανθρώπων και έφτιαχνε σενάρια για ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Τα συνεχή «γιατί» του Μάρκου και η δυσκολία του να ενταχθεί στις παρέες των παιδιών στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό έκαναν τους γονείς του και τον περίγυρό του να τον αντιμετωπίζουν ως προβληματικό. Η δασκάλα του, ανήσυχη, ζήτησε να αξιολογηθεί τόσο συναισθηματικά όσο και νοητικά. Ο ψυχολόγος τον χαρακτήρισε «φυσιολογικό και κακομαθημένο». Στο τμήμα αναπτυξιακής παιδιατρικής του Νοσοκομείου Παίδων, όμως, ο Μάρκος σημείωσε την υψηλότερη βαθμολογία στο τεστ νοημοσύνης, ενώ -αντίθετα- η συναισθηματική νοημοσύνη του ήταν χαμηλότερη από τη φυσιολογική για την ηλικία του. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι ο Μάρκος, λόγω πολύ υψηλού IQ, αντιλαμβάνεται πράγματα που δεν μπορεί να διαχειριστεί.
Περίπτωση 2η: Η Μαρία μίλησε πριν από τα δύο της με λογικές προτάσεις. Λίγο αργότερα, λόγω ατυχήματος, μπήκε σε νοσοκομείο. Στα χέρια της βρέθηκαν τότε παιδικά βιβλία, τα οποία άρχισε μόνη της να διαβάζει. Το «φαινόμενο Μαρία», αν και κατέπληξε το νοσοκομείο, έβγαλε εκτός εαυτού τη μητέρα, η οποία πέταξε όλα τα βιβλία της μικρής και τα αντικατέστησε με κούκλες. Κατόπιν, στην Α' δημοτικού, ο δάσκαλος αντιλήφθηκε αμέσως ότι το παιδί είχε προηγμένες ικανότητες σκέψης και ανάλυσης. Οι γονείς πήγαν όμως τη Μαρία στη μονάδα αναπτυξιακής παιδιατρικής του νοσοκομείου Αγλαΐα Κυριακού με έναν χρόνο καθυστέρηση, παρά την επιμονή του δασκάλου. Οπως τελικά αποδείχτηκε, η Μαρία είχε δείκτη νοημοσύνης 180 και βεβαίως ήταν χαρισματική. Σήμερα είναι ενταγμένη σε πρόγραμμα παρακολούθησης μαζί με άλλα 30 χαρισματικά παιδιά.
Χαμένα στην εκπαίδευση
«Ως χάρισμα ορίζεται η έμφυτη εξαιρετική ικανότητα. Για να χαρακτηριστεί ένα παιδί χαρισματικό, εκτός από υψηλό δείκτη νοημοσύνης, πρέπει να διαθέτει δημιουργικό τρόπο σκέψης, κλίση στην επιστήμη ή στην τέχνη, ηγετικές ικανότητες, συναισθηματική και ψυχική σταθερότητα και υγεία», εξηγεί η κυρία Λωρέττα Θωμαΐδου, επίκουρη καθηγήτρια αναπτυξιακής παιδιατρικής και επιστημονική υπεύθυνη στην αντίστοιχη μονάδα της Β' παιδιατρικής κλινικής του νοσοκομείου Αγλαΐα Κυριακού. Το ταλέντο δεν προϋποθέτει απαραιτήτως υψηλή ευφυΐα, όπως και η υψηλή ευφυΐα δεν σημαίνει απαραιτήτως ύπαρξη χαρίσματος. Από την άλλη, ως δημιουργικότητα ορίζεται η ικανότητα να διακρίνεις, να συνδέεις και να γενικεύεις ασυνήθιστες έννοιες μέσα από αντισυμβατικές οδούς. Ομως πόσο μπορούμε εμείς -οι μέσης ευφυΐας γονείς, εκπαιδευτικοί και παρατηρητές- να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε τα χαρισματικά παιδιά ή να τα βοηθήσουμε να εξελιχθούν; Τα χαρισματικά παιδιά είναι μια ειδική και παραμελημένη ομάδα. Πολλές φορές -βεβαίως λανθασμένα- χαρακτηρίζονται υπερκινητικά, τεμπέλικα, αφηρημένα, ακόμη και νοητικώς καθυστερημένα.
Αν μιλήσουμε δε για την ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, ο νέος νόμος για την ειδική αγωγή (Ν. 3699/2008) περιλαμβάνει εδάφιο το οποίο αφορά τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και περιέχει μνεία για τα παιδιά εκείνα που έχουν μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες ή κλίσεις σε ασυνήθιστο επίπεδο για την ηλικία τους. Ωστόσο, στον νόμο δεν γίνεται σαφής λόγος για τις ικανότητες, τον τρόπο αξιολόγησης και τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών αυτής της κατηγορίας. Ετσι το μεγάλο ερώτημα, τόσο για τους γονείς όσο και για τους αρμόδιους φορείς, παραμένει: τα χαρισματικά παιδιά χρειάζονται ή όχι ειδικά σχολεία; Το ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης είναι επικεντρωμένο στον συμβατικό τρόπο σκέψης και μάθησης, δηλαδή στη βήμα προς βήμα κατάρτιση της μεγάλης μάζας των παιδιών. «Αυτός ο τρόπος δεν ενδείκνυται για τα χαρισματικά παιδιά, γιατί δεν αντέχουν τις επαναλήψεις», λέει η κυρία Θωμαΐδου.
«Συχνά έρχονται στο τμήμα χαρισματικά παιδιά με διάγνωση ότι έχουν μαθησιακές δυσκολίες. Ομως είναι λάθος να ξεχωρίζουμε τα παιδιά. Πολλοί θεωρούν τα χαρισματικά παιδιά ως μια ελίτ. Προσωπικά θεωρώ ότι δεν βοηθούνται με πράξεις που τα περιθωριοποιούν. Το ζητούμενο είναι η ομαλή και αρμονική ενσωμάτωση στην κοινωνία, τόσο των ελλειμματικών όσο και των χαρισματικών παιδιών. Αυτή είναι η προσωπική μου θέση αλλά και η επίσημη θέση των ειδικών διεθνώς. Ο Αϊνστάιν πήγε σε ειδικό σχολείο;». Η ευαισθητοποίηση και η σωστή ενημέρωση των εκπαιδευτικών, ο εμπλουτισμός των σχολικών μαθημάτων με ειδικά προγράμματα και καινοφανή στοιχεία, η τοποθέτηση κάποιων παιδιών σε μεγαλύτερη τάξη (πρόγραμμα επιτάχυνσης) είναι όσα προσπαθούμε να κάνουμε και εδώ στην Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, όμως, ελάχιστα παιδιά κατάφεραν να πάνε νωρίτερα στο δημοτικό, τα προγράμματα εμπλουτισμού ύλης εξαρτώνται από την ευαισθησία και το φιλότιμο του εκπαιδευτικού, στα προγράμματα καινοφανών στοιχείων υστερούμε ως χώρα. Ετσι, περίπου το 70% των χαρισματικών παιδιών καταλήγει να σταματάει το σχολείο στην εφηβεία, διότι δεν αντιμετωπίζεται σωστά.
Χαρισματικά και ανεπιθύμητα
Η κυρία Βάσω Ανδρούτσου, πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων Χαρισματικών και Ταλαντούχων Παιδιών, είναι μητέρα δύο αγοριών που αξιολογήθηκαν ως χαρισματικά από τους επίσημους φορείς. Σήμερα, οπότε τα παιδιά είναι στην εφηβεία και τα μεγάλα ζόρια έχουν περάσει, δέχθηκε να μιλήσει για την εμπειρία της: «Αν επιχειρούσα να περιγράψω την εμπειρία όλων μας, θα την όριζα ως Γολγοθά, τόσο σε σχέση με τα ενδογενή προβλήματα όσο και σε σχέση με τη στάση και τη συμπεριφορά των τρίτων. Οταν διαπιστώσαμε ότι τα παιδιά μας διαφοροποιούνταν από τα άλλα της ηλικίας τους, απευθυνθήκαμε σε διάφορους φορείς ζητώντας τη συνδρομή τους. Εισπράξαμε δριμύτατη κριτική και κακοηθέστατα σχόλια - κάποιος μάλιστα με αποκάλεσε «τρελοκαμπέρω»! Τα παιδιά υπέφεραν τα πάνδεινα στο σχολείο. Παρ' όλο που είχαν εξαιρετική αντιληπτική ικανότητα, ποτέ δεν θεωρήθηκαν καλοί μαθητές. Ολη η μέχρι τώρα σχολική τους ζωή ταυτίστηκε με την άσχημη κριτική, την ποταπή αντιμετώπιση, τις θλιβερές υποδείξεις.
Αλλάξαμε τόσα σχολεία όσα σχεδόν τα σχολικά τους χρόνια. Στην αρχή ελπίζοντας ότι θα βρούμε το σχολείο που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους. Μετά το σχολείο όπου τα παιδιά θα αποτελούσαν ελάσσονα στόχο. Σήμερα ο Νικόλας είναι 17 ετών και λέει ότι «κάηκε στη διαδρομή». Φτάνοντας στην εφηβεία, όπου το αίσθημα του ανήκειν είναι πολύ επιτακτικό, θυσίασε την αληθινή του φύση για να ενταχθεί στην ομάδα των χρονολογικά συνομηλίκων του και χειροτέρεψε τις σχολικές επιδόσεις του. Ετσι το μέλλον του είναι πια αβέβαιο. Ενώ, υπό άλλες εκπαιδευτικές συνθήκες, θα προδιαγραφόταν λαμπρό. Από την άλλη, ο Αναστάσιος, 15 ετών σήμερα, ο οποίος φοιτά στη Γ΄ λυκείου ύστερα από επιτάχυνση, δείχνει να έχασε τα εσωτερικά του κίνητρα. Δοκιμάζεται από το σύνδρομο της ανίας και των ανύπαρκτων προκλήσεων. Τελικά η περίπτωση των γιων μου αποδεικνύει την ακαταλληλότητα του συστήματος σε ό,τι αφορά την εκπαίδευση χαρισματικών παιδιών και δείχνει την αδιαφορία και την ανικανότητα με τις οποίες η πολιτεία στέκεται μπροστά στην απώλεια εξαιρετικών μυαλών».
Οδηγίες προς γονείς
Τα χαρισματικά παιδιά είναι μια ακόμη κατηγορία με ειδικές ανάγκες σε εκπαιδευτικό, συναισθηματικό και ψυχολογικό επίπεδο. Τα χαρακτηρίζει η ασύγχρονη ανάπτυξη των γνωστικών τους ικανοτήτων σε σχέση με τις συναισθηματικές. Βιώνουν απίστευτη μοναξιά και άγχος και γι' αυτό συχνά δραπετεύουν σε έναν φανταστικό κόσμο. Δεν κινδυνεύουν από τις υψηλές ικανότητές τους αλλά από την παρεμπόδιση της εκδήλωσής τους. Πάντως, επειδή οι ικανότητες αυτές είναι έμφυτες και ισχυρές, αν καταπιεστούν μπορεί να εξελιχθούν ακόμη και σε διαταραχές. Για τους γονείς τα παιδιά είναι αντικείμενα υπερηφάνειας και θαυμασμού. Επίσης, αποτελούν πηγή φόβου, αγωνίας και μοναξιάς. Τα χαρισματικά παιδιά είναι όμως εξαιρετικές περιπτώσεις ατόμων και δεν πρέπει να αποπροσανατολίζονται ούτε λόγω γονεϊκού φόβου ούτε εξαιτίας γονεϊκής φορτικότητας. Αν για κάποιο λόγο νιώθετε λοιπόν ότι έρχεστε σε επαφή με ένα χαρισματικό παιδί, πρέπει να κατανοήσετε ότι η ψυχική του ισορροπία εξαρτάται πρωτίστως από την κάλυψη των συναισθηματικών του αναγκών. Ετσι, όσο ασυνήθιστες ή παράξενες κι αν είναι οι ερωτήσεις του παιδιού σας, μην το απομακρύνετε από αυτή την κατεύθυνση. Η αποθάρρυνση το διαταράσσει συναισθηματικά και ψυχικά. Η υπερενθάρρυνση, από την άλλη πλευρά, μπορεί εξίσου να βλάψει το παιδί, να το εγκλωβίσει στο πλαίσιο των δικών σας προσδοκιών. Με άλλα λόγια, σωστή αντιμετώπιση ενός τέτοιου παιδιού σημαίνει αποδοχή, κατανόηση, ευαισθησία και ευελιξία. Στο χαρισματικό παιδί δεν λες τι να κάνει. Απλώς το ακολουθείς.
Τι σημαίνει χάρισμα
Γλωσσική ευφυΐα: εξαιρετική ικανότητα στην κατανόηση και στον χειρισμό της γλώσσας. Παράδειγμα: Τ. Σ. Ελιοτ
Λογική Ή μαθηματική ευφυΐα: υψηλή αντίληψη στη χρήση αφηρημένων σχέσεων και εννοιών. Παράδειγμα: Αϊνστάιν
Μουσική ευφυΐα: ικανότητα δημιουργίας εννοιών που αποτελούνται από ήχους. Παράδειγμα: Μότσαρτ
Σωματική Ή κιναισθητική ευφυΐα: επιτρέπει τη χρήση του σώματος με εξαιρετική δεξιοτεχνία. Παράδειγμα: Μάρθα Γκράχαμ
Ενδοπροσωπική ευφυΐα: ικανότητα διάκρισης μεταξύ διαφορετικών συναισθημάτων και οικοδόμησης ορθών ψυχικών προτύπων. Παράδειγμα: Ζίγκμουντ Φρόιντ
Διαπροσωπική ευφυΐα: ικανότητα αναγνώρισης και εκμετάλλευσης των συναισθημάτων των άλλων. Παράδειγμα: Μαχάτμα Γκάντι
Φυσιογνωστική ευφυΐα: επιτρέπει τη διάκριση, ταξινόμηση και χρήση στοιχείων του φυσικού κόσμου. Παράδειγμα: Δαρβίνος
kathimerini.gr
