Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

21 Οκτ 2011

Ο Θεμιστοκλής και η σύγχρονη Ελλάδα

Του Νίκου Κ. Κυριαζή


Το 482 π.Χ., όταν επώνυμος άρχων στην Αθήνα ήταν ο Νικομήδης (από τον επώνυμο άρχοντα έπαιρνε το όνομά του κάθε αθηναϊκό έτος) ο Θεμιστοκλής έφερε στην εκκλησία του δήμου το (δημο-) ψήφισμα που ονομάστηκε από το όνομά του, και είναι γνωστό ως ο «Ναυτικός Νόμος του Θεμιστοκλή». Η έκβασή του το έκανε το σημαντικότερο δημοψήφισμα όλων των εποχών.

Η αθηναϊκή δημοκρατία λειτουργούσε ήδη επί 25 έτη (από το 507 όταν οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη επικράτησαν οριστικά) και είχε ήδη πετύχει την μεγάλη αλλά όχι οριστική νίκη του Μαραθώνα. Ο Θεμιστοκλής, όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες, γνώριζαν τις τεράστιες προετοιμασίες του Ξέρξη για την νέα του εισβολή στην Ελλάδα. Εξαιρετικά διορατικός, ήθελε να ακολουθήσουν οι Έλληνες διπλή αμυντική στρατηγική, σε στεριά και θάλασσα. Για το δεύτερο, έπρεπε η Αθήνα, που ακόμα δεν είχε σημαντικό στόλο (γι’ αυτό και είχε αναγκασθεί να περιμένει τους Πέρσες να αποβιβασθούν στον Μαραθώνα, όντας ανίσχυρη να τους αποκρούσει στην θάλασσα) να αποκτήσει. Άρα, χρειαζόταν χρήματα για την ναυπήγηση 200 νέων τριήρεων σε δυο χρόνια, όπως πρότεινε.

Ευτυχώς για την πόλη, ως από μηχανής θεός, είχε ανακαλυφθεί στα ασημορυχεία του Λαυρίου μια πολύ πλούσια νέα φλέβα. Αφού η Αθήνα θα κάλυπτε όλες τις δαπάνες του κράτους, θα είχε μεγάλο πλεόνασμα. Στο δημοψήφισμα για το τι θα γινόταν αυτό το πλεόνασμα, υπήρχαν δυο προτάσεις: Ο Αριστείδης πρότεινε να μοιρασθεί ισότιμα σε όλους τους Αθηναίους πολίτες, οπότε ο καθένας θα λάμβανε 10 δραχμές, περίπου 15 ημερομίσθια της εποχής, που θα χρησιμοποιούσε προφανώς για αυξημένη ατομική κατανάλωση. Ο Θεμιστοκλής πρότεινε, τα χρήματα να χρησιμοποιηθούν για την ναυπήγηση τριήρεων, με κόστος 1 τάλαντο (6.000 δραχμές) η μία, δηλαδή για δημόσιο αγαθό άμυνα. Οι Αθηναίοι ψήφισαν υπέρ της πρότασης του Θεμιστοκλή, ο στόλος ναυπηγήθηκε και έφερε τον θρίαμβο της Σαλαμίνας, που χωρίς αυτόν η παγκόσμια ιστορία θα ήταν διαφορετική.

Τους τελευταίους μήνες, το θέμα της συμμετοχικής δημοκρατίας και των δημοψηφισμάτων είναι εξαιρετικά επίκαιρο στην Ελλάδα, με τις συγκεντρώσεις στις πόλεις, προτάσεις πολιτικών και μη όπως των και Τσίπρα και Δασκαλόπουλου για δημοψηφίσματα κλπ. Τι μας διδάσκει λοιπόν η εμπειρία της Αθήνας;

Πρώτον, ότι για να λειτουργήσει σωστά η συμμετοχική δημοκρατία πρέπει να θεσμοθετηθεί σε μόνιμη βάση, και όχι ευκαιριακά. Η αθηναϊκή δημοκρατία λειτουργούσε ήδη για 25 χρόνια το 482 και οι Αθηναίοι πολίτες είχαν ανάλογη πείρα για να αποφασίζουν σωστά. Ένας Αθηναίος 30 ετών, είχε δεκαετή πείρα συμμετοχής στην εκκλησία του δήμου, και αν είχε παρακολουθήσει έστω και τις μισές (20 από 40 ημέρες) κύριες συνεδριάσεις, είχε συνολικά παρακολουθήσει 200, έχοντας ακούσει τους πλέον ειδικούς (πολιτικούς και τεχνοκράτες) σε όλα τα θέματα, εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής, οικονομικά κλπ. Έτσι, με βάση αυτή την εμπειρία, μπορούσε να αποφασίσει τις περισσότερες φορές σωστά.

Δεύτερον, τα δημοψηφίσματα πρέπει να έχουν σωστό περιεχόμενο και εναλλακτικές προτάσεις, ώστε οι προτιμήσεις των πολιτών αλλά και οι επιπτώσεις τους, να είναι σαφείς: Με τα σημερινά δεδομένα π.χ., ένα υποθετικό δημοψήφισμα «Είστε υπέρ ή κατά του μνημονίου;» δεν έχει νόημα. Αν το αποτέλεσμα ήταν κατά, θα σήμαινε απλά χρεοκοπία της χώρας και στάση πληρωμών. Αντίθετα ένα δημοψήφισμα: «Είσθε υπέρ της αύξησης της φορολογίας και ταυτόχρονα μείωσης μισθών και συντάξεων, ή υπέρ της πώλησης περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου; «θα έκανε σαφείς τις προτιμήσεις των πολιτών, και αν υπέρ του δεύτερου τμήματος του (πώληση περιουσιακών στοιχείων) τότε θα αναιρούσε και τις αγκυλώσεις ορισμένων πολιτικών ως προς το θέμα αυτό.

Οι πολίτες και τα κόμματα που πιστεύουν, όπως εγώ, στην συμμετοχική δημοκρατία, πρέπει να απαιτήσουν να συμπεριληφθούν στην επόμενη συνταγματική αναθεώρηση, ρυθμίσεις για πρωτοβουλία πολιτών με συλλογή υπογραφών που οδηγούν (όταν συγκεντρώσουν το ελάχιστο όριο αριθμού υπογραφών, συνήθως 8-10% όσων ψήφισαν στις προηγούμενες εκλογές στο ίδιο πολιτειακό επίπεδο) σε υποχρεωτικά δημοψηφίσματα με δεσμευτικό νομικό αποτέλεσμα όπως γίνεται π.χ. στις ΗΠΑ, Ελβετία, Γερμανία κλπ.

Με τον Μ. Ζουμπουλάκη έχουμε αναλύσει εκτενώς το ψήφισμα του Θεμιστοκλή στο «Democracy, Sea Power and Institutional Change», στο European Journal of Law and Economics, Vol. 17 (3), 117-132 καθώς και στα δυο ιστορικά μυθιστορήματά μου «Νικομήδης ο Αθηναίος», (Εκδόσεις της Εστίας) και «Μαραθώνας και Ελευθερία» (Ιωλκός).


Πηγή: .indexonline