«Ο θάνατος κάνει πιο πλούσια τη ζωή»Η σκέψη του θανάτου προκαλεί φόβο και θλίψη στους περισσότερους ανθρώπους. Και όμως ο διακεκριμένος Αμερικανός ψυχοθεραπευτής Ιρβιν Γιάλομ με αυτό ακριβώς το θέμα στο βιβλίο του «Στον κήπο του Επίκουρου: αφήνοντας πίσω τον τρόμο του θανάτου» κατόρθωσε να προσθέσει ακόμη ένα best-seller στο ενεργητικό του. Γεγονός που αποδεικνύει ότι η «δυσάρεστη» αυτή βεβαιότητα , προβληματίζει τον σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος, αφού δεν μπορεί να διεκδικήσει την… αθανασία, αναζητεί νέους τρόπους προσέγγισης για το γεγονός ότι είναι θνητός!
Συνέντευξη στην Ελπίδα Πασαμιχάλη
Ο Ιρβιν Γιάλομ αναλύει στη συνέντευξη που ακολουθεί, τη δική του οπτική γωνία για το θέμα , αλλά και την επίδραση που είχαν στις απόψεις του, οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, από τον Σωκράτη μέχρι τον Επίκουρο, το όνομα του οποίου αναφέρεται και στον τίτλο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου του.
-Αναφέρετε στο βιβλίο σας ότι αν μπορoύσαμε να αποδεχτούμε την ιδέα του θανάτου, θα πλουτίζαμε ψυχικά τις ζωές μας. Τι ακριβώς εννοείτε;
Πρόκειται για ένα θέμα που απασχολεί τους ανθρώπους από πολύ παλιά και μάλιστα τους αρχαίους Έλληνες στοχαστές. Ο Σωκράτης ζητούσε από τους ανθρώπους να σκεφτούν και να φιλοσοφήσουν πάνω σε θέματα ζωής και θανάτου και να τα αποδεχτούν. Με την άποψη αυτή εννοώ ότι μερικές φορές χάνουμε τη ζωή μας απασχολούμενοι πολύ με ασήμαντα καθημερινά πράγματα. Αν καταφέρουμε να δείξουμε τον δέοντα σεβασμό στο γεγονός ότι δεν είμαστε αθάνατοι και ότι μόνο μία φορά ζούμε, νομίζω ότι αυτομάτως αλλάξει η ζωή μας και μας δίνεται η ευκαιρία να στοχαστούμε επάνω στα πραγματικά σημαντικά πράγματα για το παρόν και το μέλλον μας. Έχω στην ιατρική μου εμπειρία τα παραδείγματα ανθρώπων που επρόκειτο να πεθάνουν από καρκίνο. Οι περισσότεροι από αυτούς αναγνώριζαν ότι η αρρώστια ήταν ένα κίνητρο για να αλλάξουν τη ζωή τους και να την αντιληφθούν με διαφορετικό τρόπο. Να πάψουν να ασχολούνται με τα ασήμαντα θέματα και να ασχοληθούν με πιο σοβαρά όπως με την αγάπη για τα παιδιά τους, για το νόημα της ζωής.
- Θεωρείτε δηλαδή ότι η επίγνωση του θανάτου μας κάνει πιο συνειδητούς απέναντι στην ίδια τη ζωή μας;
Αυτό ακριβώς εννοώ. Γινόμαστε πιο συνειδητοί απέναντι στη ζωή μας και ζούμε με τον τρόπο που επιλέγουμε. Μερικές φορές αναβάλουμε την ίδια μας τη ζωή επειδή νοιώθουμε πολύ απασχολημένοι με τα μικρά θέματα που εμφανίζονται. Έχω αρκετά παραδείγματα για το φαινόμενο αυτό τόσο από τους ασθενείς μου όσο και από την ελληνική λογοτεχνία.
«Ο Επίκουρος διδάσκει πως η φιλοσοφία μπορεί να θεραπεύσει την ανθρώπινη απελπισία»
- Στον τίτλο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου σας αναφέρεστε στον Έλληνα φιλόσοφο Επίκουρο. Για ποιο λόγο το κάνετε αυτό;
Αναφέρομαι στον Επίκουρο διότι στη φιλοσοφική του άποψη αναφερόταν ότι οι άνθρωποι ζουν έχοντας στο μυαλό τους τη σκέψη του θανάτου. Ο Επίκουρος ήταν όμως πολύ σημαντικός και για τον τρόπο που επεξεργάστηκα αυτό το βιβλίο, διότι ο Επίκουρος μου έδωσε να καταλάβω ότι η φιλοσοφία έχει την δυνατότητα να θεραπεύσει την ανθρώπινη απελπισία. Έλεγε ότι η ανθρώπινη απελπισία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι είναι θνητοί και ότι θα πεθάνουν και τους διακατέχει μεγάλος φόβος για το θάνατο. Αυτή η συνείδηση είναι πηγή μεγάλης δυστυχίας για τους ανθρώπους. Λέει λοιπόν ότι ο πραγματικός φιλόσοφος είναι ένα είδος γιατρού για τις παθήσεις της ψυχής όπως είναι οι κλασσικοί γιατροί για τις παθήσεις του σώματος.
- Υπάρχει ένα αρχαίο ελληνικό ρητό που λέει ότι «Ωραίος θάνατος είναι ο γενναίος θάνατος». Πιστεύετε ότι αυτή η προσέγγιση της ζωής, έχει κάποια σημασία για τον σύγχρονο άνθρωπο. Υπάρχει η έννοια του «ωραίου θανάτου» για έναν άνθρωπο της Δύσης;
Νομίζω ότι υπάρχει με μία διαφορετική έννοια. Προσωπικά είχα κάποιους ασθενείς που έπασχαν από ανίατες παθήσεις και είχαν αποφασίσει ότι πρέπει να δείξουν κουράγιο πεθαίνοντας για να μην προκαλέσουν πόνο στα παιδιά τους και τους ανθρώπους που τους αγαπούν. Ο θάνατος είναι η τελευταία στιγμή στη ζωή του ανθρώπου και η τελευταία εικόνα που ο άνθρωπος αφήνει στους άλλους. Γι αυτό η γενναιότητα είναι πολύ σημαντική.
- Ποιοι είναι οι λόγοι που φοβόμαστε τον θάνατο;
Νομίζω ότι ο καθένας έχει να δώσει μια διαφορετική απάντηση γι αυτό το θέμα. Όταν δούλευα με τους ασθενείς μου και τους ρωτούσα τι είναι αυτό που τους φοβίζει, εκείνοι έδιναν τις πιο διαφορετικές απαντήσεις. Ο φόβος της εξαφάνισης, ο φόβος ότι θα αφήσουν τα παιδιά τους, ότι δεν θα δουν τη ζωή να συνεχίζεται για θέματα που τους ενδιαφέρουν, ότι όλες οι σκέψεις και οι αναμνήσεις τους θα εξαφανιστούν. Υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί λόγοι και ο καθένας έχει τη δική του. Οι θρησκευόμενοι μιλούν για το φόβο της τιμωρίας, ο Επίκουρος που είχε μία από τις πιο μεγαλειώδεις ιδέες έλεγε ότι δεν υπάρχει τίποτα στην μετά θάνατο ζωή και οι άνθρωποι δεν θα έχουν τίποτα να φοβούνται.
- Πιστεύετε ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι φοβούνται περισσότερο τον θάνατο από ότι οι άνθρωποι σε άλλες εποχές.
Νομίζω ο θάνατος είναι κάτι πολύ αληθινό για την εποχή μας. Σε άλλες εποχές, όπως στο χριστιανισμό, στον μεσαίωνα, όπου οι άνθρωποι πίστευαν ότι μπορεί να βρεθούν και στην κόλαση, ο φόβος του θανάτου ήταν πολύ ισχυρός. Αρκεί να δει κανείς τους πίνακες εκείνης της περιόδου που απεικονίζουν τον θάνατο. Σήμερα ο φόβος της μετά θάνατον τιμωρίας δεν είναι τόσο ισχυρός. Ενώ υπάρχουν θρησκείες που διδάσκουν να μην φοβούνται τη μετά θάνατο ζωή.
«Ο φόβος του θανάτου είναι πιο καθολικός από ότι ο φόβος της οικονομικής κρίσης»
- Αυτή την εποχή ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος των ανθρώπων. Ο φόβος του θανάτου ή ο φόβος της οικονομικής κρίσης και της χρεοκοπίας;
Ασφαλώς η οικονομική κρίση που πλήττει αυτή την περίοδο τις ΗΠΑ δημιουργεί ακόμη μία ανασφάλεια στους ανθρώπους για το μέλλον. Όμως ο φόβος της χρεοκοπίας δεν είναι τόσο θεμελιώδης, όσο ο φόβος του θανάτου. Ο φόβος του θανάτου είναι πολύ πιο καθολικός από ότι ο φόβος της οικονομικής κρίσης.
- Για ποιο λόγο οι περισσότεροι ψυχίατροι, όπως αναφέρετε στο βιβλίο σας αρνούνται να εστιάσουν στο θέμα του θανάτου;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Ένας από αυτούς ήταν όπως στην περίπτωση κορυφαίων θεραπευτών όπως του Φρόυντ, ο οποίος δεν είχε στη θεωρία του ένα δομημένο σύστημα ερμηνειών για το φόβο του θανάτου για πολλούς και διαφόρους λόγους. Άλλωστε οι περισσότεροι θεραπευτές έχουν και οι ίδιοι τον φόβο του θανάτου και δεν θέλουν να ερευνήσουν περισσότερο αυτή την περιοχή. Μόνο εξειδικευμένοι θεραπευτές μπορούν να το κάνουν όπως εκείνοι που δουλεύουν με ανθρώπους που είναι πολύ άρρωστοι.
«Ο θάνατος είναι αόρατος στις μέρες μας. Οι άνθρωποι ήταν πιο εξοικειωμένοι σε άλλες εποχές»
- Πιστεύετε ότι η μόρφωση και η κουλτούρα μπορούν να μειώσουν το φόβο του θανάτου;
Πιστεύω ότι σε πιο πρωτόγονες κοινότητες ο θάνατος ήταν μέρος της ζωής, ενώ σήμερα ο θάνατος είναι κρυμμένος πίσω από μία κουρτίνα. Παλιότερα οι άνθρωποι πέθαιναν στο σπίτι τους και όχι πίσω από την κουρτίνα ενός νοσοκομείου. Τώρα ο θάνατος είναι αόρατος. Νομίζω ότι οι άνθρωποι ήταν πιο εξοικειωμένοι με την ιδέα του θανάτου σε άλλες εποχές της ιστορίας από ότι είναι στην εποχή μας. Ακόμη και στις ΗΠΑ υπάρχουν πολύ μεγάλες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οι γιατροί μιλούν για το θάνατο. Υπάρχει μία ολόκληρη γενιά γιατρών που αποφεύγει να πει στους ασθενείς την αλήθεια για την κατάσταση της υγείας τους. Η χώρα θα έπρεπε να είναι πολύ περισσότερο ανοικτή σε σχέση με αυτό το θέμα. Η μόρφωση και οι εξελίξεις της ιατρικής έχουν αλλάξει θεαματικά στη διάρκεια του εικοστού αιώνα.
- Τελικά ο θάνατος είναι ο «Δήμιος του Έρωτα» ή θα μπορούσε να γίνει η «Μητέρα του Έρωτα»;
Στο βιβλίο μου «Ο Δήμιος του Έρωτα» μιλώ για το είδος του παθιασμένου, αλόγιστου έρωτα , που δεν κρατάει πολύ, που είναι ένα υπέροχο συναίσθημα και μας κάνει να νοιώθουμε πολύ καλά, αλλά που δεν θέλουμε να το αναλύσουμε. Και είναι φοβερά δύσκολο να δουλεύεις με ανθρώπους που έχουν νοιώσει τέτοιου είδους συναισθήματα. Σίγουρα το είδος αυτό του έρωτα δεν είναι ιδεώδες για να δημιουργήσει σχέσεις που θα κρατήσουν χρόνια. Την έκφραση «Μητέρα του Έρωτα» τη θεωρώ πολύ καλή τοποθέτηση. Διότι νομίζω ότι αν πραγματικά συνειδητοποιήσουμε το γεγονός ότι είμαστε όλοι θνητοί, αυτό μπορεί να μας προκαλέσει πολύ έντονα συναισθήματα συμπόνιας για τον άλλον. Νομίζω ότι η ερώτησή σας είναι πολύ καλή και θεωρώ ότι η συνειδητοποίηση του θανάτου θα μπορούσε να είναι αιτία- μητέρα της αγάπης για τους όλους τους άλλους ανθρώπους. Νομίζω πως είναι μία πολύ όμορφη σκέψη.
Πηγή: http://www.bookbar.gr
