Λιγότερο γνωστός στην Ελλάδα
απ` όσο ο συμπατριώτης και φίλος του,Στέφαν Τσβάιχ (με τον οποίο μοιράστηκαν
την κοινή μοίρα και το δράμα του εξόριστου) ο σημαντικός Αυστριακός συγγραφέας
Γιόζεφ Ρότ, μας αποκαλύπτεται σιγά σιγά τα τελευταία χρόνια καθώς έχουν αρχίσει
να κυκλοφορούν στη χώρα μας τα σημαντικότερα έργα του. Ένα απ` αυτά είναι και η
νουβέλα "Ο θρύλος του αγίου πότη" (Εκδόσεις Άγρα, μετάφραση Μαρίας
Αγγελίδου)την οποία ολοκλήρωσε λίγο πριν το θάνατο του στο Παρίσι το 1939, ενώ
ήδη ο κόσμος βρισκόταν στο χείλος της καταστροφής και ο επερχόμενος πόλεμος
ήταν απλώς ζήτημα χρόνου.
Αυτή η σύντομη ιστορία,
δημιούργημα ενός εξαίσιου στυλίστα, αφηγείται τις τελευταίες ημέρες ενός
προσώπου, του Αντρέας που αλκοολικός όπως και ο συγγραφέας του, παραιτείται
ουσιαστικά, παραδίδεται σε μια αργή αυτοκτονία και αφήνεται να γλιστρήσει έξω
από τη ζωή. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών όμως θα βιώσει μια σειρά
παράξενων και αναπάντεχων γεγονότων που θα τον αλλάξουν για πάντα.
Αν και στο συγκεκριμένο
κείμενο δεν υπάρχουν καθόλου πολιτικές αναφορές ξέρουμε καλά ότι ο Ρότ δεν είχε
αυταπάτες, άλλωστε ο ίδιος είχε δει εγκαίρως και από πολύ νωρίς τον κίνδυνο που
αντιπροσώπευε η ραγδαία άνοδος του ναζισμού στη Γερμανία. Η αυτοκτονία λοιπόν
ίσως να ήταν και γι` αυτόν (όπως και για τόσους άλλους) το αναπόφευκτο
πεπρωμένο και η μόνη οδός διαφυγής καθώς το όνομα του θα βρισκόταν από τα πρώτα
στη μαύρη λίστα της Γκεστάπο αν οι ναζί τον προλάβαιναν στο Παρίσι.
Διαβάζοντας αυτό το
βιβλίο σκέπτεται κανείς ότι ίσως υπάρχει μια μακρινή συγγένεια, ένα αόρατο νήμα
που συνδέει τον Ρότ με το Ντοστογιέφσκι και ιδίως με το διήγημα "Το όνειρο
ενός γελοίου" του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα. Αν και οι ήρωες των δυο έργων
διαφέρουν το κοινό σημείο είνα ότι και οι δυο έρχονται αντιμέτωποι με το θαύμα
και μέσω του θαύματος μεταμορφώνονται και βλέπουν τον κόσμο με τη χάρη και την
απέραντη συμπόνια του θεού. Στο διήγημα του Ντοστογιέφσκι, ο δύστροπος και
μισάνθρωπος ήρωας μεταμορφώνεται εξαιτίας της τυχαίας συνάντησής του μ` ένα
φτωχό κοριτσάκι. Στο αφήγημα του Ρότ, το θαύμα συμβαίνει στη ζωή του άστεγου
και αλκοολικού ήρωα μέσω μιας σειράς τυχαίων περιστατικών και αναπάντεχων
συναντήσεων. Και τα δυο κείμενα εξάλλου, τα διαπερνά ένας τρυφερός ανθρωπισμός,
μια βαθιά συμπόνια για τον άνθρωπο και τη μοίρα του.
Ας αφεθούμε για μια ακόμα
φορά στη σκοτεινή μαγεία της λογοτεχνίας. Ας αφήσουμε το συγγραφέα να μας πάρει
από το χέρι και να μας οδηγήσει σ` ένα μυθικό Παρίσι που δεν υπάρχει πια, που
ίσως δεν υπήρξε ποτέ πουθενά παρά μόνο στον εύθραυστο κόσμο της ποίησης. Ο
αναγνώστης τώρα και για πάντα βαδίζει ολομόναχος δίπλα στον Αντρέας τον
περιπλανώμενο "άγιο πότη" κάτω από τις γέφυρες και πάνω στις
σκοτεινές αποβάθρες, ίσως κοντά στη γέφυρα Μιραμπώ, εκεί όπου όπως έγραψε
κάποτε ο Απολιναίρ "κυλά ο Σηκουάνας μαζί με τους έρωτες μας"
"Είθε να μας χαρίσει
ο Θεός σ` όλους εμάς τους πότες, έναν τέτοιον όμορφο και ανάλαφρο θάνατο"
Αυτά είναι τα τελευταία λόγια -ένα είδος μοναχικής προσευχής- που έγραψε ο
Γιόζεφ Ρότ αποχαιρετώντας τον ήρωα του και τον κόσμο ολόκληρο.
Σταμάτης Πολενάκης
Πηγή:
http://www.booksinfo.gr
