Ιβάν Πέτροβιτς Παβλόφ, Иван Петрович Павлов, ( 14 Σεπτεμβρίου 1849 - 27 Φεβρουαρίου 1936)

Ο Ιβάν Πέτροβιτς Παβλόφ (Ivan Petrovich Pavlov), ένας από τους μεγαλύτερους φυσιολόγους των νεώτερων χρόνων, γεννήθηκε το 1849 στο Ριαζάν. Ήταν γιος φτωχού ιερέα του χωριού του. Τα πρώτα παιδικά και τα νεανικά του χρόνια πέρασε κοντά στη φύση, κάνοντας μια απλή και μεθοδική ζωή, πράγμα που ασφαλώς συνετέλεσε στη μακροβιότητά του. Πεθαίνοντας, σε ηλικία 87 χρόνων βρισκόταν ακόμα σε πλήρη δραστηριότητα. Στην περίφημη «επιστολή - διαθήκη» που άφησε στους νέους της πατρίδας του συνιστά: «Μελετάτε, συγκρίνετε, συγκεντρώνετε γεγονότα! Όσο τέλεια κι αν είναι τα φτερά του πουλιού, δε θα μπορέσουν ποτέ να το σηκώσουν ψηλά, αν δεν ακουμπήσουν στον αέρα. Τα γεγονότα είναι ο αέρας του επιστήμονα και χωρίς αυτά δε θα μπορέσετε ποτέ να υψωθείτε σε πτήσεις. Χωρίς τα γεγονότα, οι θεωρίες δεν είναι παρά σαπουνόφουσκες ή μάταιος κόπος».

Η εποχή της δράσης του Παβλόφ συμπίπτει με την πιο αποφασιστική περίοδο της ρωσικής ιστορίας. Το ανανεωτικό πνεύμα που ζητάει να αποτινάξει τον ακαδημαϊκό ιδεαλισμό της αυτοκρατορικής κοινωνίας γοητεύει και τον Παβλόφ. Ο νεαρός χωρικός που σκοπεύει να σπουδάσει φυσικές επιστήμες διαβάζει άπληστα τα έργα τουΤσερνισέφσκι (Nikolai Gavrilovich Chernyshevsky) (1828-1889), τουΝτομπρολιούμποφ (Nikolai Alexandrovich Dobrolyubov) (1836-1861), του Μπελίνσκι (Vissarion Grigoryevich Belinsky) (1811-1848) και τουΠιζάρεφ.

Ήταν ακόμα σπουδαστής στην ιερατική σχολή του Ριαζάν όταν έπεσαν στα χέρια του «Τα αντανακλαστικά του εγκεφάλου» του Ι.Μ. Σιτσένοφ, πατέρα της ρωσικής φυσιολογίας (1829-1905). Στο έργο αυτό περιγράφονταν ενδιαφέροντα πειράματα επάνω σε ζωντανά ζώα. Ο Παβλόφ και στα χρόνια της επικράτησής του θα θυμάται πάντοτε το βιβλίο αυτό: «Η βασική παρόρμηση για την απόφασή μου, έστω όχι συνειδητή τότε, να μελετήσω τον σκύλο, τον σύντροφο του ανθρώπου, μου ήλθε ακριβώς από την ανάγνωση των πειραμάτων του Σιτσένοφ. Είναι πραγματικότητα ότι ένα καλό βιβλίο... μπορεί να μεταβάλει τη μοίρα ενός ανθρώπου».

Το 1869 ο Παβλόφ εγκατέλειψε τις εκκλησιαστικές του σπουδές και παίρνοντας πιστοποιητικό απορίας από τις αρχές του Ριαζάν, γράφεται δωρεάν στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης για να σπουδάσει φυσιολογία.

Η βιολογία ήταν τότε ένα από τα πεδία της διαμάχης μεταξύ ιδεαλισμού και υλισμού. Στον αγώνα αυτόν ο Παβλόφ πήρε το μέρος του υλισμού.
Στη διδακτορική διατριβή του, αφιερωμένη στα φυγόκεντρα νεύρα της καρδιάς, ο Παβλόφ επεσήμανε ένα κλάδο του συμπαθητικού που ενισχύει τη συσταλτικότητα του μυοκαρδίου και που έκτοτε πήρε το όνομά του. Κάνοντας ο Παβλόφ πειράματα σε σκύλους, παρατήρησε ότι η διέγερση του νεύρου αυτού μπορούσε να θέσει και πάλι σε λειτουργία μια σταματημένη καρδιά. Την επανάληψη της λειτουργίας της ενισχύει ο Παβλόφ με διάφορα φάρμακα. Η ανακάλυψη του νεύρου αυτού αποτέλεσε την αφετηρία μιας σειράς πειραμάτων που οδήγησαν στη θεωρία του «νευρικού τροφισμού».

Μετά το τέλος των σπουδών του, το 1875, ο Παβλόφ έγινε βοηθός της φυσιολογίας στο Κτηνιατρικό Ινστιτούτο. Στη συνέχεια εργάστηκε στο εργαστήριο της κλινικής Μπότκιν. Για να συνεχίσει τις έρευνές του, ο Παβλόφ υποβάλλεται σε κάθε είδους θυσία, παραμελώντας ακόμα και την οικογένειά του. Όταν μια ομάδα φίλων του συγκεντρώνει ένα μικρό ποσό για να τον βοηθήσει, το διαθέτει αμέσως για να αγοράσει ένα κοπάδι σκυλιά που χρειάζεται για τα πειράματά του.

Ύστερα από ολιγόχρονη παραμονή στο εξωτερικό, όπου συνεργάστηκε με τον Χάιντενχαϊν (Rudolf Peter Erich Heidenheim) (1834-1897) στο Μπρέσλαου, και τον Λούντβιχ στη Λειψία, ξαναγύρισε στη Ρωσία κι αφιερώθηκε στη διδασκαλία. Το 1890 διορίστηκε καθηγητής της Φαρμακολογίας και Φαρμακευτικής στο Τομσκ, και το 1895 καθηγητής της Φυσιολογίας στην Ακαδημία Στρατιωτικής Ιατρικής. Το 1897 ίδρυσε το πρώτο εργαστήριο φυσιολογίας στο Ινστιτούτο Πειραματικής Ιατρικής, πράγμα που αποτελούσε σπουδαίο νεωτερισμό για την ιατρική έρευνα της εποχής του.

Το πρώτο κεφάλαιο της εξαιρετικής του σταδιοδρομίας αρχίζει με τις ανακαλύψεις του στον τομέα της πέψης. Ο δάσκαλός του, Χάιντενχαϊν, είχε κιόλας επιτύχει ένα «γαστρικό θύλακο» από τον οποίον μπορούσε να πάρει καθαρό γαστρικό υγρό. Καθώς όμως τον παρασκεύαζε κατέστρεφε τη νεύρωσή του. Ο Παβλόφ πέτυχε το ίδιο πράγμα, αφήνοντας τη νεύρωση του θυλάκου άθικτη και δημιουργώντας του ένα άνοιγμα προς τα έξω. Αυτός είναι ο «θύλακος Χάιντενχαϊν-Παβλόφ», από τον οποίο λαμβάνεται γαστρικό υγρό χωρίς να έχει αναμιχθεί με τροφές.

Χάρη στις έρευνές του Παβλόφ παρακολουθήθηκε σε όλες τις φάσεις της η διαδρομή των τροφών στον πεπτικό σωλήνα και οι μεταβολές που υφίσταται. Με τη μέθοδό του, ο φυσιολόγος ήταν σε θέση να παρακολουθεί τα συμβαίνοντα στο εσωτερικό του ζωικού οργανισμού, χωρίς να διαθέτει ακτινολογικές συσκευές.

Ύστερα από τη δημοσίευση του έργου του «Μαθήματα επί της λειτουργίας των κυριότερων πεπτικών αδένων» (1897, αγγλική μετάφραση το 1902), το εργαστήριο του Παβλόφ μεταβάλλεται σε επιστημονικό προσκύνημα. Το 1904 ο Παβλόφ παίρνει το βραβείο Νόμπελ.
Από το χρόνο κιόλας εκείνον η σκέψη του Παβλόφ έχει απομακρυνθεί από τη φυσιολογία της πέψης. Από τους αδένες του πεπτικού συστήματος εξακολουθούν να τον ενδιαφέρουν μόνο οι σιελογόνοι, και θεωρεί την έκκριση του σιέλου ουσιώδες βιολογικό γεγονός.

Ο Παβλόφ συγκέντρωσε την προσοχή του στην παρατήρηση ότι η έκκριση σιέλου πραγματοποιείται, τόσο στα ζώα, όσο και στον άνθρωπο, όχι μόνο στη θέα, αλλά και με την απλή ανάμνηση της τροφής. Τα ερωτήματα που τον απασχολούσαν ήταν: ποιος είναι ο μηχανισμός της αντίδρασης αυτής; Ποια τμήματα του κεντρικού νευρικού συστήματος αναμιγνύονται στην εξεργασία της έκκρισης του σιέλου υπό τις συνθήκες αυτές;

Ο Παβλόφ απέδειξε ότι μεταξύ των τροφών, τόσο ως άμεσης παράστασης, όσο και ως ανάμνησης, παρεμβάλλεται ο φλοιός του εγκεφάλου. Η λήψη της τροφής δημιουργεί στο φλοιό των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, στην περιοχή των οπτικών κέντρων, μια εστία διέγερσης. Μια δεύτερη τέτοια εστία δημιουργείται στο κέντρο της παραγωγής σιέλου στον προμήκη: εδώ η διέγερση είναι εντονότερη. Η διέγερση επεκτείνεται από το λιγότερο στο περισσότερο ισχυρό κέντρο και ένας προσωρινός δεσμός αποκαθίσταται μεταξύ των κέντρων του εγκεφάλου και του προμήκους μυελού, που ονομάστηκε από τον Παβλόφ «συμβατικό» (εξαρτημένο) αντανακλαστικό. Μετά την εγκατάσταση του αντανακλαστικού αυτού, αρκεί η θέα της τροφής για να προκαλέσει σιελόρροια.

Με τον χαρακτηρισμό του ο Παβλόφ ήθελε να δηλώσει ότι το αντανακλαστικό αυτό εξαρτάται από πολλούς όρους και δεν είναι μόνιμο, σε αντίθεση προς τα αντανακλαστικά της λήψης της τροφής και της άμυνας εμπρός σ’ έναν απρόβλεπτο κίνδυνο.
Οι επιστήμονες της ιδεαλιστικής σχολής επιτέθηκαν στην υλιστική θεωρία του Παβλόφ. Ο Ρώσος σοφός θέλησε με τον ίδιο τρόπο να ερευνήσει τις επιθυμίες και τα συναισθήματα του ανθρώπου, δίνοντας την εντύπωση ότι εισβάλλει σ’ ένα χώρο έξω από τα όρια της επιστήμης του: στην περιοχή της επιστήμης της ψυχής, της ψυχολογίας.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση βρήκε τον Παβλόφ αφοσιωμένο στις μελέτες του, δε στάθηκε όμως ικανή να τον κάνει να τις διακόψει. Συνέχισε να εργάζεται υπό τραγικές συνθήκες, αλλά αρνούμενος να φύγει για το εξωτερικό. «Η επιστήμη δεν έχει πατρίδα, αλλά ο επιστήμονας πρέπει να έχει», έλεγε. Τις ημέρες εκείνες οι εργάτες της Μόσχας και της Πετρούπολης έπαιρναν 1/8 της λίμπρας κρέας κάθε δύο μέρες και ο Παβλόφ άρχισε να φυτεύει λαχανικά στον κήπο του Ινστιτούτο Πειραματικής Ιατρικής για τη συντήρησή του. Όταν του πρότειναν το 1919 να του δώσουν μια προσωπική ενίσχυση, ο Παβλόφ απάντησε: «Δώστε μου ό,τι παίρνουν όλοι, όχι περισσότερο. Σκύλοι χρειάζονται. Σκύλοι. Η κατάσταση είναι φοβερή γιατί τρέχω μόνος μου στους δρόμους μέρα και νύχτα για να πιάσω σκύλους».Το 1920 έγραφε ο Λένιν στο προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής της Πετρούπολης: «Θα ήταν καλό, κατ’ εξαίρεση, να παραχωρήσετε στον Παβλόφ μια μερίδα τροφίμων ανώτερη από την κανονική και να φροντίσετε να είναι το περιβάλλον των ερευνών του άνετο». Ο ίδιος υπέγραψε το 1921 ένα ειδικό διάταγμα του Συμβουλίου των Επιτρόπων του Λαού, σύμφωνα με το οποίο ανατίθεται στην Επιτροπή Επισιτισμού «να παραχωρήσει στον ακαδημαϊκό Παβλόφ και τη σύζυγό του ειδική μερίδα που να αντιστοιχεί σε θερμίδες με δύο ακαδημαϊκές μερίδες». Διατάσσονταν επίσης τα Σοβιέτ της Πετρούπολης «να εξασφαλίσουν στον καθηγητή Παβλόφ και τη σύζυγό του τη χρήση εφόρου ζωής του διαμερίσματος που κρατούν» και ανέθετε «στον Εκδοτικό Οίκο του Κράτους να τυπώσει στο καλύτερο τυπογραφείο της Δημοκρατίας μια πολυτελή έκδοση των έργων του Παβλόφ, αφήνοντας στον ακαδημαϊκό το δικαίωμα της ιδιοκτησίας επί των έργων αυτών, τόσο στη Ρωσία, όσο και στο εξωτερικό». Ο τίτλος της έκδοσης αυτής ήταν «Είκοσι έτη πειραμάτων επί της αντικειμενικής μελέτης της ανώτερης νευρικής λειτουργίας των ζώων. Συμβατικά αντανακλαστικά». Το έργο αυτό μεταφράστηκε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.

Πηγή: http://historymed.blogspot.com