Της Αννας Iορδανιδου*Η νέα Γραμματική του Δημοτικού, που εγκρίθηκε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (συγγραφείς: Ει. Φιλιππάκη - Warburton, Μ. Γεωργιαφέντης, Γ. Κοτζόγλου και Μ. Λουκά), είχε βάλει μεγάλο και δύσκολο στοίχημα: παίρνοντας τη θέση της «Μικρής» Γραμματικής Τριανταφυλλίδη, να επιτύχει ισορροπία ανάμεσα στην παραδοσιακή σχολική ορολογία και στη σύγχρονη γλωσσολογική. Και, βέβαια, να επιχειρήσει να περιγράψει τη σύγχρονη κοινή νεοελληνική, έναντι της δημοτικής του 1940, στην οποία βασιζόταν η Γραμματική Τριανταφυλλίδη.
Η νέα Γραμματική δεν έχει ακόμη εκτυπωθεί για να μοιραστεί στα σχολεία. Οπως και η προηγούμενη, απευθύνεται μόνο στους μαθητές της Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού (αν και η Γραμματική διδάσκεται ρητά και συστηματικά από την Γ΄ Δημοτικού) και αποτελεί υποστηρικτικό εγχειρίδιο κατά τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος. Αυτό σημαίνει, πολύ απλά, ότι δεν προβλέπονται ξεχωριστές ώρες γραμματικής διδασκαλίας, με βάση το συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά οι μαθητές παραπέμπονται σε αυτό, όποτε χρειάζεται, για να κατανοήσουν και να εμπεδώσουν τη διδασκαλία των γραμματικών φαινομένων, που περιλαμβάνεται στα βιβλία της Γλώσσας της Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού.
Η Γραμματική, που περιέχει έγχρωμη εικονογράφηση, σύμφωνα με τα πρότυπα των παιδαγωγικών γραμματικών που ισχύουν διεθνώς, χωρίζεται σε πέντε μέρη: 1) Χρησιμοποιώ τη γλώσσα για να επικοινωνήσω (πραγματολογία - γλωσσική χρήση). 2) Μιλώ και γράφω - φθόγγοι, γράμματα και συλλαβές (φωνολογία και γραφή). 3) Σχηματίζω λέξεις (κλιτική μορφολογία). 4) Συνθέτω φράσεις και προτάσεις (σύνταξη). 5) Βρίσκω τις σχέσεις των λέξεων (παραγωγική μορφολογία - σύνθεση - σημασιολογία).
Κεντρικοί χαρακτήρες είναι ο Ορέστης, ένα παιδί που ανακαλύπτει πώς λειτουργεί η ελληνική γλώσσα, ο θείος Βρασίδας, που εξηγεί τους γραμματικούς κανόνες, και το χελωνάκι, που επισημαίνει τα δύσκολα σημεία. Οι τίτλοι των πέντε βασικών μερών της Γραμματικής είναι ενδεικτικοί για τις προθέσεις των συγγραφέων να αξιοποιηθεί η γλωσσολογική ορολογία με «παιδαγωγικό» τρόπο. Σε ορισμένα σημεία φαίνεται υπερβολική η χρήση γλωσσολογικής ορολογίας, όπως στην ενότητα 2: «σχέσεις συνοχής» και «κειμενικοί δείκτες».
Η πρώτη σημαντική διαφορά από την προηγούμενη Γραμματική είναι ότι η περιγραφή των γραμματικών φαινομένων εντάσσεται στο πλαίσιο της περιγραφής της λεκτικής επικοινωνίας (επικοινωνιακή - κειμενοκεντρική προσέγγιση). Στο πρώτο μέρος εισάγονται πληροφορίες για τις λεκτικές πράξεις («τι κάνω με τα λόγια;») και για τα είδη των κειμένων («περιγράφω, αφηγούμαι, δίνω οδηγίες, χρησιμοποιώ επιχειρήματα»). Για παράδειγμα, ο μαθητής μαθαίνει στη σελίδα 21 ότι «για να αφηγηθούμε γεγονότα χρειαζόμαστε: παρελθοντικούς χρόνους, χρονικούς συνδέσμους, χρονικά επιρρήματα, χρονικές προτάσεις, ρήματα δράσης, περιγραφικά ουσιαστικά και επίθετα». (Στο ίδιο ακριβώς μήκος κύματος βρίσκονται τα νέα γλωσσικά εγχειρίδια που ισχύουν για το δημοτικό σχολείο από το 2006.)
Η δεύτερη σημαντική διαφορά είναι ότι περιλαμβάνεται κεφάλαιο για τη νεοελληνική σύνταξη. Μέχρι πρότινος στο σχολείο γινόταν διάκριση μεταξύ Γραμματικής και Συντακτικού, που αντιστοιχούσαν σε διαφορετικά εγχειρίδια (το Συντακτικό διδασκόταν στο γυμνάσιο). Στη σ. 192 είναι ιδιαίτερα εύστοχη, από παιδαγωγική άποψη, η παρομοίωση των ανεξάρτητων (κύριων) προτάσεων με το ισόγειο μιας πολυκατοικίας και των εξαρτημένων (δευτερευουσών) με τα διαμερίσματα των επάνω ορόφων που «ανοίγουν» με κλειδιά που ονομάζονται «σύνδεσμοι».
Ως προς την ορολογία και τον τρόπο περιγραφής των φαινομένων, θα πρέπει να επισημανθεί ότι υπάρχουν κάποια (λίγα) σημεία ασυμφωνίας με τα γλωσσικά εγχειρίδια, γεγονός που οφείλεται στο ότι ατυχώς η συγγραφή της Γραμματικής ακολούθησε τη συγγραφή των γλωσσικών εγχειριδίων (ενώ θα έπρεπε να έχει προηγηθεί). Για παράδειγμα, αναφέρεται ότι διατηρείται πάντα το τελικό -ν στον ενικό του αρσενικού οριστικού και αόριστου άρθρου, ενώ στα βιβλία της γλώσσας τηρείται ο κανόνας της Γραμματικής Τριανταφυλλίδη (π.χ. «τον πατέρα», αλλά «το δάσκαλο»). Το μείζον ζήτημα προκύπτει από την περιγραφή των εγκλίσεων, όπου στην Υποτακτική και Προστακτική ο Ενεστώτας αναφέρεται ως «Εξακολουθητική Υποτακτική» και «Προστακτική», ο Αόριστος ως «Συνοπτική Υποτακτική» και «Προστακτική» και στην Υποτακτική ο Παρακείμενος αναφέρεται ως «Εξακολουθητική Υποτακτική». Σε υποσημείωση δηλώνεται και η παραδοσιακή ορολογία, ώστε να μπορεί ο μαθητής, με τη βοήθεια του δασκάλου, να βρει την αντιστοιχία με τους χρόνους και τις εγκλίσεις των γλωσσικών εγχειριδίων.
Στα ιδιαίτερα θετικά στοιχεία της νέας Γραμματικής πρέπει να επισημανθεί η καταγραφή της πολυτυπίας, π.χ. «η πορτοκαλιά / πορτοκαλί φούστα», «αγαπώ / αγαπάω» κ.τ.λ. και η συσχέτιση με υφολογικούς παράγοντες, π.χ. «δημάρχου (επίσημο ύφος και δήμαρχου (ανεπίσημο ύφος)». Επίσης, περιλαμβάνονται λόγιοι σχηματισμοί που απουσίαζαν από τη Γραμματική Τριανταφυλλίδη, όπως τα επίθετα σε -ων, -ουσα, -ον («ενδιαφέρων») και σε -ων/-ονας, -ον («ευγνώμων»).
* Η κ. Α. Ιορδανίδου είναι καθηγήτρια ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Πατρών.
www.ekathimerini.gr
