Όσοι καταναλώνουμε αμερικανική κουλτούρα-κυρίως στην ποπ εκδοχή της-έχουμε δώσει τις δικές μας μάχες στο Βιετνάμ. Μπορεί να μη μας στοιχειώνει η ψύχωση, αλλά, όπως και να το κάνεις, είμαστε περισσότερο εξοικειωμένοι με την απώλεια της Σαϊγκόν παρά με την Έξοδο του Μεσολογγίου. Αν αυθαίρετα υποθέσουμε ότι υπάρχει αμερικανική ψυχή, τότε θα βρούμε πάνω της χαρακιές από το Βιετνάμ. Φαίνονται στο πανί της οθόνης, στο χαρτί της λογοτεχνίας τους. Με το Ιράκ δεν είναι το ίδιο. Ούτε με το Αφγανιστάν. Ίσως επειδή τα μέτωπα παραμένουν ανοιχτά και δεν υφίσταται η έννοια της ήττας. Είναι και η εποχή διαφορετική. Όταν έπεσε η πρώτη ναπάλμ στο Βιετνάμ η αμερικανική νεολαία ήταν στους δρόμους ζητώντας ειρήνη, λουλούδια και σεξ. Άκουγε ροκ και δοκίμαζε ουσίες. Στους επόμενους πολέμους τα γεράκια είχαν μεγαλύτερη πειθώ και οι ψηφοφόροι περισσότερο κυνισμό.
Το Δέντρο από Καπνό δεν πραγματεύεται ακριβώς το αμερικανικό τραύμα από τον πόλεμο του Βιετνάμ-μεταξύ μας, πόσα ακόμα να πεις σαράντα χρόνια μετά; Το βιβλίο του Ντένις Τζόνσον ασχολείται με τις ζωές, τις ψυχώσεις και τις διαστροφές των ανθρώπων στον πόλεμο. Δεν κατάλαβα αν θέλει να δείξει τι κάνει ο πόλεμος στους ανθρώπους ή ποιοι άνθρωποι κάνουν πόλεμο. Αλλά προφανώς αυτό είναι το θέμα που θέλει να συζητήσει με τον αναγνώστη του. Σκηνικό αυτής της ψυχεδελικής παράστασης είναι, φυσικά, ο πόλεμος του Βιετνάμ με κάποιες παράλληλες ματιές στην Αμερική. Ένας συνταγματάρχης των Ψυχολογικών Επιχειρήσεων της CIA στρατολογεί τον ανιψιό του στο χειρισμό ενός διπλού πράκτορα. Δύο αμόρφωτα αδέλφια από την Αριζόνα που υπηρετούν στη Ν.Α Ασία. Πληρωμένοι δολοφόνοι, ιεραπόστολοι, πράκτορες, εθελοντές ανθρωπιστικής βοήθειας. Όλοι αυτοί κινούνται στις 750 σελίδες του βιβλίου, στάζουν ιδρώτα και υγρασία από τους τροπικούς.
Ναι, το Δέντρο από Καπνό είναι ένα βιβλίο που σου κόβει την ανάσα. 'Όχι με την πλοκή του, αλλά με την υγρασία, την αποπνικτική ατμόσφαιρα των χαμαιτυπείων, τον παραλογισμό των ηρώων. Οι περιγραφές του Τζόνσον είναι εξαντλητικές. Ουσιαστικά πρέπει να αποδεχθείς τον τρόπο με τον οποίο αφηγείται για να φτάσεις στην τελευταία σελίδα. Είναι τόσο λεπτομερής που, ακόμα και αν σε εκνευρίσει στην αρχή, στο τέλος θα ακούς την καρδιά των ηρώων του. Και όμως, όταν κάποιοι απ' αυτούς πεθάνουν, ο Τζόνσον, δεν θα σου δώσει την περιγραφή του θανάτου, πιθανότατα επειδή θέλει να τη δημιουργήσεις εσύ, να αισθανθείς τον πόνο και την αγωνία. Ο συγγραφέας κάνει και κάτι ακόμα: περιγράφει συναισθηματικές διακυμάνσεις όπως σου δείχνει ένα τοπίο. Και αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον.
Δεν ένα βιβλίο για όλους. Είναι ένα μακρύ, διεισδυτικό ανάγνωσμα που εστιάζει στους χαρακτήρες. Ναι, είναι σαφώς αντιπολεμικό με αναφορές στις παθογένειες της Αμερικής, αλλά τέτοια βιβλία γεμίζουν ράφια. Η μοναδικότητα στο βιβλίο του Τζόνσον βρίσκεται στον παραλογισμό που φυτεύεται μέσα στην τρέλα. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι αυτό το σενάριο για το «Αποκάλυψη Τώρα». Η μετάφραση του Γιώργου Ίκαρου Μπαμπασάκη είναι όχι απλώς πετυχημένη, αλλά αισθάνεσαι πως είναι ο καθρέφτης εικόνων και συναισθημάτων όπως γεννήθηκαν στην αυθεντική γραφή.
Του Κώστα Γιαννακίδη
Πηγή: protagon.gr
