Του Γιώργου Λαμπράκου
Είναι γνωστό πως πολλοί λογοτέχνες του 20ού αιώνα δεν φημίζονταν, καλώς ή κακώς, για το δοκιμιακό τους έργο. Εντελώς ενδεικτικά, συγγραφείς όπως οι Τζόις, Μπέκετ, Ιονέσκο, Σελίν, Φόκνερ, Ζενέ, Κάφκα, Φιτζέραλντ, Πίντσον, Μπέρνχαρντ, Μπάλαρντ, Γκομπρόβιτς κ.ά. ανανέωσαν τη λογοτεχνία με εκπληκτικούς τρόπους, εμμένοντας στο λογοτεχνικό τους έργο και αφήνοντας την όποια δοκιμιακή τους τάση σε δευτερεύοντα ρόλο. Κάποιοι, από την άλλη, ενέταξαν εμφατικά τον δοκιμιακό λόγο στο πεζογραφικό τους έργο, όπως ο Προυστ, ο Μούζιλ, ο Τ. Μαν, ο Μπροχ, ο Μαλαπάρτε, ο Σάμπατο. Υπήρχαν βέβαια και περιπτώσεις σπουδαίων συγγραφέων που παράλληλα ήταν σημαντικοί δοκιμιογράφοι ή/και στοχαστές: Ουέλς, Γουλφ, Καμύ, Μπατάιγ, Μπλανσό, Κουτσί, Σαρτρ, Χειμωνάς.
Στην περίπτωση των ποιητών (αν και εφόσον μπορούμε να κάνουμε την τόσο επισφαλή διάκριση μεταξύ ποίησης και πεζού λόγου, ειδικά στη μοντέρνα λογοτεχνία), τα πράγματα είναι πιο σύνθετα, αφού η ποίηση έχει ούτως ή άλλως μια ακόμα πιο ιδιαίτερη συνάφεια με τον στοχασμό: Πεσσόα, Έλιοτ, Πάουντ, Βαλερί, Τσέλαν, Πας, όπως ασφαλώς ο Ελύτης, ο Καρούζος και ο Σεφέρης, στοχάστηκαν μέσα από την ποίησή τους και ποίησαν μέσα από τον στοχασμό τους – αρκετοί εξ αυτών έγραψαν όμως και σημαντικά αυτόνομα δοκίμια.
Ο Αργεντινός συγγραφέας έγραψε σπουδαία πεζά και ποιήματα, και εξίσου σπουδαία δοκίμια, ενώ παράλληλα όλα τα κείμενά του μοιάζουν σαν να συνομιλούν, δυνάμει και να συγχωνεύονται, με τρόπους πολυδιάστατους, ίσως αμέτρητους.
Τι συμβαίνει άραγε με εκείνη την εκπληκτική περίπτωση των παγκόσμιων γραμμάτων, τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες; Ο Αργεντινός συγγραφέας έγραψε σπουδαία πεζά και ποιήματα, και εξίσου σπουδαία δοκίμια, ενώ παράλληλα όλα τα κείμενά του μοιάζουν σαν να συνομιλούν, δυνάμει και να συγχωνεύονται, με τρόπους πολυδιάστατους, ίσως αμέτρητους. Η συνολική επανέκδοση του μεταφρασμένου έργου του από τις εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη (Άπαντα τα πεζά και Δοκίμια) και Δημήτρη Καλοκύρη (Ποιήματα), αποτελεί ένα καθ’ όλα ευπρόσδεκτο γεγονός.
Εδώ είμαστε αναγκασμένοι να περιοριστούμε στα Δοκίμια και, μάλιστα, είμαστε ακόμα πιο αναγκασμένοι να περιοριστούμε σε μια απαρίθμηση των βασικών θεματικών τους. Ο Μπόρχες έχει εμμονές, συναρπαστικές και αδιανόητες εμμονές, τις οποίες ανακυκλώνει με το πάθος ενός μύστη, πιθανόν και ενός παιδιού. Ο χρόνος και οι μεταφυσικές θεωρήσεις για αυτόν, η κυκλικότητα και η αιώνια επιστροφή, οι αριθμοί και τα παράδοξά τους, η λογοτεχνία και τα ύφη της, το άπειρο και η αιωνιότητα, η Κόλαση, τα όνειρα, τα παραμύθια, τα σύμβολα, οι καθρέφτες, η απόλαυση της ανάγνωσης, η μεταβαλλόμενη ταυτότητα κ.ά. Οι εμμονές του τον οδηγούν συχνά στην επανάληψη ακόμα και ίδιων προτάσεων ή παραγράφων – αυτός είναι ο δικός του τρόπος να εφαρμόζει την κυκλικότητα στον εαυτό του, να ξαναμπαίνει με μια βαθύτατα συνειδητοποιημένη χαρά στο ίδιο ποτάμι, γνωρίζοντας βέβαια πως ούτε το ποτάμι είναι πια το ίδιο, ούτε ο ίδιος είναι πια ο ίδιος.
Η συνέχεια εδώ
