Ο Δάντης Αλιγκιέρι (Dante Alighieri) είναι ο μεγαλύτερος ποιητής της Ιταλίας και θεωρείται παγκοσμίως μια από τις κορυφαίες διάνοιες της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας (Φλωρεντία 1265-Ραβέννα 1321). Ήταν επίσης πεζογράφος, ρήτορας, θεωρητικός της ιταλικής λογοτεχνίας και ηθικός και πολιτικός φιλόσοφος, με ένα τεράστιο και πολύμορφο έργο. Γράφοντας το αριστούργημά του Η Θεία Κωμωδία (La divina commedia) στα Ιταλικά και όχι στα Λατινικά, επηρέασε αποφασιστικά την απομάκρυνση της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας από τις λατινικές ρίζες της και τη στροφή της προς την έκφραση ενός νέου πολιτισμού. Το έργο αυτό αποτελεί μια βαθιά θεώρηση του μεσαιωνικού χριστιανικού κόσμου μέσα από τα κεφαλαιώδη προβλήματα που τον απασχολούσαν: το ηθικό χρέος του ανθρώπου να ζει, η σχέση μεταξύ λογικής και πίστης, η αξία της γνώσης και της ποίησης ως μέσων κατανόησης του υπερφυσικού, η προσέγγιση του μεταφυσικού μέσα απο την ανάλυση της πραγματικότητας και η κατανόηση της χριστιανικής αποκάλυψης μέσα από τις θεολογικές μελέτες.
Εκτός από την Θεία Κωμωδία, και τα υπόλοιπα έργα του Δάντη κατέχουν μια σημαντική θέση στην ιστορία των ιταλικών γραμμάτων, γιατί συνέβαλαν στη διαμόρφωση μιας λογοτεχνικής συνείδησης και παράδοσης, δημιουργώντας νέες λογοτεχνικές μορφές και νέους πνευματικούς στόχους και επηρεάζοντας τους δυο μεγάλους λογοτέχνες του 14ου αιώνα τον ποιητή Πετράρχη και τον πεζογράφο Βοκκάκιο.
Οι πρώιμες σπουδές του Δάντη στη γραμματική και τη ρητορική τον έφεραν από πολύ νωρίς σε επαφή με τους Λατίνους συγγραφείς, ενώ το πνευματικό περιβάλλον της Φλωρεντίας καλλιέργησε από τα πρώτα κιόλας νεανικά του χρόνια τη φυσική του κλίση προς στην ποίηση. Η Φλωρεντία εκείνο τον καιρό ήταν κέντρο πολλών λογοτεχνικών ρευμάτων. Αλλά για τον Δάντη, στα χρόνια της ποιητικής του μαθητείας δύο ήταν οι δάσκαλοι που στέκονταν πάνω από όλους: ο Μπρουνέτο Λατίνι και ο Γκουίντο Καβαλκάντι.
Ο Λατίνι, έδωσε στο Δάντη τα πρώτα έργα της ars dictandi -δηλαδή ,της τέχνης της επιστολογραφίας- και του δίδαξε έτσι τον περίτεχνο λατινικό πεζό λόγο επίσης, ως στιχουργός στα Ιταλικά και παράλληλα συγγραφέας λατινικών φιλοσοφικών κειμένων, ο Λατίνι αποτελούσε οπωσδήποτε το πρότυπο προς το οποίο έτεινε ο Δάντης από την αρχή της ποιητικής του μαθητείας.
Εκτός από την "πατρική φιγούρα" του Μπρουνέτο, ο Δάντης επηρεάστηκε και από τους Φλωρεντινούς ποιητές που ακολουθούσαν τη Σικελική Σχολή του Γκουιτόνε ντ΄Αρέτσο. Αλλά εκείνο που επέδρασε περισσότερο στην τέχνη του Δάντη και καθόρισε την εξέλιξή της πρέπει να ήταν η φιλία και η ποίηση τού Γκουίντο Καβαλκάντι.
Οι πρώτες λοιπόν ποιητικές προσπάθειες του Δάντη βγήκαν μέσα από τα σχήματα που είχε αναπτύξει η Σικελική Σχολή και ο Γκουιτόνε. Αργότερα η ποίησή του απέκτησε ένα ιδιαίτερα προσωπικό ύφος στα έμμετρα εγκώμια της Βεατρίκης -που ήταν η ιδανική γυναίκα γι΄αυτόν- ο ποιητής έχει απομακρυνθεί εντελώς από τα πρότυπα της παραδοσιακής ερωτικής ποίησης και έχει δημιουργήσει μια δική του τεχνοτροπία, ακολουθώντας τον Γκουίντο Γκουινιτσέλι(το δάσκαλο των δασκάλων του) και υπερβαίνοντάς τον με το λυρικό ποίημα ή καντσόνε(canzone) Γυναίκες που καταλαβαίνουν τον έρωτα. Το καντσόνε αυτό ήταν μια πραγματική ποιητική διακήρυξη του stil nuovo(νέου στιλ).
Το 1290 άρχισε για τον Δάντη μια περίοδος εντατικής μελέτης. Τα κείμενα συγγραφέων όπως ο Βοήθιος, ο Κικέρων, ο άγιος Αυγουστίνος, ο Αριστοτέλης και άλλοι φιλόσοφοι, που διάβασε αυτή την περίοδο, έγιναν αιτία πολλών αλλαγών στα έργα του. Η Νέα ζωή (1293 περίπου) ήταν το αποκρυστάλλωμα αυτών των καινοτομιών. Το έργο αυτό είναι μια συλλογή από 31 λυρικά ποιήματα, γραμμένα μεταξύ 1283 και 1291, που συνδέονται μεταξύ τους με ένα πεζό κείμενο εννοιολογικού περιεχομένου. "Βιβλίο μνήμης" θεωρητικά, η Νέα ζωή βασίζεται στις εμπειρίες του Δάντη από τον νεανικό του έρωτα για τη Βεατρίκη.
Ο θάνατος της Βεατρίκης αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στη ζωή του ποιητή. Επί 30 μήνες -όπως γράφει στο Συμπόσιο- παρακολουθούσε τις σχολές των μοναχών και τις φιλοσοφικές διαμάχες και μελετούσε εντατικά, προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για τα μεγάλα έργα της ωριμότητάς του. Στην περίοδο αυτή διάβασε τους μεγάλους κλασικούς συγγραφείς, όπως ο Βεργίλιος, ο Οβίδιος, ο Λουκανός και ο Στάτιος. Από τα υπομνήματα του αγίου Θωμά του Ακινάτη γνώρισε το έργο του Αριστοτέλη και ιδιαίτερα τα Ηθικά και τα Πολιτικά, διάβασε επίσης μεσαιωνικούς συγγραφείς, όπως ο Αλβέρτος ο Μέγας, ο άγιος Μποναβεντούρα και ο Αβερρόης.
Οι μελέτες αυτές προσέδωσαν μια νέα διάσταση στην ποίησή του, επεκτείνοντας τα όριά της πέρα από τα ερωτικά θέματα, όπως φαίνεται άλλωστε από τα θεωρητικά του ποιήματα και τα αλληγορικά καντσόνι στα οποία εξυμνεί τη φιλοσοφία.
Από το 1304 μέχρι το 1306 έμεινε στην Μπολόνια, ένα περιβάλλον πολύ ευνοϊκό για φιλοσοφικές, νομικές και ρητορικές σπουδές. Στο διάστημα αυτό άρχισε τα δύο από τα μεγάλα έργα του : το Περί του λαϊκού λόγου και το Συμπόσιο. Τα έργα αυτά, που έμειναν και τα δύο ημιτελή, διαπνέονται από μια βαθιά νοσταλγία για τη γενέτειρά του. Είναι και τα δύο γραμμένα σ΄ένα ύφος πυκνό και αβίαστο και με τον ενθουσιασμό της ώριμης γνώσης. Διαφέρουν όμως στη δομή και στους στόχους.
Το 1318 πήγε στη Ραβέννα, ύστερα από πρόσκληση του ποιητή Γκουίντο ντα Πολέντα. Εκεί, έγραψε δύο μικρά βουκολικά ποιήματα ύστερα από προτροπή του Μπολονέζου λογίου Τζοβάνι ντελ Βιργκίλιο.
Επιστρέφοντας στη Ραβέννα από τη Βενετία όπου είχε πάει σε μια δύσκολη αποστολή ως εκπρόσωπος του Γκουίντο ντα Πολέντα, ο Δάντης, που είχε μόλις πρόσφατα τελειώσει τον "Παράδεισο" έπαθε μαλάρια και πέθανε το 1321. Άφησε όμως στην Ιταλία και στον κόσμο την Κωμωδία του, που οι μεταγενέστεροι τη χαρακτήρισαν θεία.
