"H ελευθερία, Σάντσο, είναι ένα από τα πιο πολύτιμα αγαθά που χάρισαν οι αιώνες στον άνθρωπο. Καλότυχος σ΄ όποιον ο Θεός έδωσε ένα κομμάτι ψωμί, δίχως να έχει να το χρωστάει σε κανέναν παρά στον ουρανό".
Απόσπασμα απ΄ τον "Δον Κιχώτη"
Ο Μεγάλος Ισπανός συγγραφέας γεννήθηκε στις 23/2/1547 στην Αλκαλά ντε Χεναρές και, όπως και με τον Όμηρο, 7 πόλεις ανταγωνίζονταν για το ποια ήταν η γενέτειρά του. Θεωρείται ανανεωτής της ισπανικής λογοτεχνίας, ενώ ο «Δον Κιχώτης» του είναι το ευρύτερα μεταφρασμένο βιβλίο στον κόσμο μετά τη Βίβλο.
Ήταν γιος του Ροδρίγκου ντε Θερβάντες και της Ελεονώρας ντε Κορτίνος, το τέταρτο παιδί μίας οκταμελούς οικογένειας φτωχής αλλά με ευγενική καταγωγή. Ο πατέρας του Θερβάντες ήταν πρακτικός γιατρός και με κόπο έβγαζε τα προς το ζην, γεγονός που τον ανάγκαζε ν΄ αλλάζει συχνά τόπο διαμονής και εργασίας. Οι συνεχείς μετακινήσεις και κυρίως η φτώχεια της οικογένειάς του δεν του επέτρεψαν να κάνει ανώτερες σπουδές, παρά τη μεγάλη του έφεση στα γράμματα. Σπούδασε στη γενέτειρά του σε κάποιο κολέγιο Ιησουιτών στο Βαγιαδολίδ (ή στη Σεβίλλη) και από μικρός έδειξε την κλίση του στην ποίηση.
Ως προς την εξωτερική του εμφάνιση (στα νιάτα του) τον περιγράφουν με μέτριο ανάστημα, καστανά μαλλιά, δέρμα μάλλον ανοιχτού χρώματος, μύτη καμπυλωτή σε καλές αναλογίες, μάτια ζωηρά, στόμα μικρό και τραυλή ομιλία. Φαίνεται ακόμη πως αγαπούσε τα σπορ του ανοιχτού αέρα και πως κέρδιζε την αγάπη των ανθρώπων με την καλοσύνη του και τους ευγενικούς του τρόπους.
Στις αρχές του 1569, τον συναντάμε στην Ιταλία στην υπηρεσία του καρδινάλιου Ακουαβίβα. Στην Ιταλία ο Θερβάντες κατατάχτηκε στο στρατό μαζί με τον αδερφό του Ροδρίγο σε μία εποχή που η Ιταλία έκανε πόλεμο με την Τουρκία. Ταυτόχρονα μελετάει τους κλασσικούς φιλοσόφους, έρχεται σ΄ επαφή με το πνεύμα της Αναγέννησης, ενώ τρέφει ιδιαίτερο θαυμασμό για τη Ρώμη, «την κυρά κι αφέντισσα του κόσμου», όπως ο ίδιος την έλεγε.
Το 1571, πήρε μέρος στην περίφημη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Παρόλο που ήταν ασθενής, πολέμησε με ανδρεία στην πιο επικίνδυνη θέση και δέχτηκε δύο τραύματα στο στήθος και ένα άλλο από το οποίο έχασε το αριστερό του χέρι, «προς μεγαλύτερη δόξα του δεξιού χεριού», όπως έλεγε χωρατεύοντας ο ίδιος. Η αναπηρία του δεν τον εμπόδισε να συνεχίσει να μάχεται, παίρνοντας μέρος σε διάφορες εκστρατείες. Κάποια στιγμή, μετά από πολλές περιπέτειες, αποφασίζει να επιστρέψει στην Ισπανία και επιβιβάζεται με τον αδερφό του στην ισπανική γαλέρα «Ήλιος», αλλά η γαλέρα πέφτει στα χέρια μουσουλμάνων κουρσάρων και έτσι οδηγείται αιχμάλωτος στο Αλγέρι. Κάποιες επιστολές που βρέθηκαν πάνω του έκαναν τους πειρατές να πιστέψουν ότι επρόκειτο για πολύ σημαντικό πρόσωπο, που η οικογένεια του θα κατέβαλλε μεγάλο ποσό για την απελευθέρωσή του, γεγονός που έκανε την αιχμαλωσία του μακρύτερη και δυσκολότερη.
Ο Θερβάντες έκανε παρόλα αυτά αρκετές απόπειρες να δραπετεύσει, αλλά καμία πετυχημένη. Aρκετές φορές οδηγήθηκε μπροστά στον πασά, όπου πάντα ανέλαβε την πλήρη ευθύνη της οργάνωσης του σχεδίου διαφυγής των αιχμαλώτων και παρά τα βασανιστήρια και τις ύβρεις αρνήθηκε να καταδώσει τους συνεργάτες του. Ο πασάς τον έριξε στα κάτεργα, ενώ ο μόνος λόγος που γλίτωσε το θάνατο ήταν επειδή πίστευαν ότι θα τον πουλούσαν έναντι μεγάλου χρηματικού ποσού.
Στο διάστημα αυτό της αιχμαλωσίας του που διήρκεσε 5 χρόνια στις φοβερές φυλακές του Αλγερίου που τις αποκαλούσαν «τα μπάνια», ο Θερβάντες έδειξε ακόμη μεγαλύτερη παλικαριά απ΄ αυτήν που είχε επιδείξει στις μάχες. Μέσα στον Θερβάντες έχει πια γεννηθεί ο Δον Κιχώτης. Και σαν Δον Κιχώτης δρα σ΄ όλη την πρώτη εποχή της νιότης του ο δημιουργός του ιππότη της Ελεϊνής Μορφής που πάντα πιστεύει στα υψηλά ιδανικά.
Κατάφερε να επιστρέψει στην πατρίδα του (1580) μετά από 11 ολόκληρα χρόνια πολυβάσανου και πολύγνωρου ξενιτεμού και υπηρέτησε στον πορτογαλικό στρατό κατά την εκστρατεία των Αζόρων νήσων για βιοποριστικούς λόγους.
Λίγο αργότερα παντρεύτηκε με τη δόνα Καταλίνα ντε Παλάθιος, με την οποία πέρασε την υπόλοιπη ζωή του χωρίς να αποκτήσει παιδιά. Ο Θερβάντες έπειτα έζησε στην Εσκιβίας (1583-1587). Αυτά τα χρόνια φαίνεται ότι είναι τα ευτυχέστερα στη ζωή του.
Έτσι πηγαίνει στη Σεβίλλη, "καταφύγιο των φτωχών και των άτυχων", όπως ο ίδιος την ονομάζει, όπου δέχεται κάποιες υποτιμητικές για αυτόν θέσεις, όπως του προμηθευτή του βασιλικού στόλου και ύστερα του φοροεισπράκτορα, ενώ η αίτησή του στο βασιλιά να διορισθεί στις ισπανικές αποικίες της Αμερικής δεν έγινε δεκτή. Σαν κομισάριος ο Θερβάντες επισκέφτηκε όλα τα μικρά χωριά στη νότια Ισπανία μαθαίνοντας τα ήθη και τα έθιμα διαφορετικών ανθρώπων(αγροτών, βοσκών, τσιγγάνων, αλιέων, πανδοχέων, κ.α). Περιπλανιέται από επαρχία σε επαρχία, κοιμάται σε χάνια και εξαθλιωμένα πανδοχεία και έρχεται σε προστριβή με μεγαλογαιοκτήμονες και παπάδες, γεγονός που τον οδήγησε 2 φορές στη φυλακή και μία στον αφορισμό.
Όλα αυτά του δίνουν μεγάλη πείρα ζωής και μία βαθιά γνώση της ανθρώπινης φύσης σ΄ όλες της τις βαθμίδες, από τις κατώτερες και ενστικτώδεις παρορμήσεις του ζώου μέχρι τις πνευματικές ανάγκες και τις ανάγκες αναζήτησης του θείου, πράγμα που φαίνεται και συγκινεί μέσα απ΄ τα πεζογραφήματά του.
Αυτό το διάστημα, που ήταν για αυτόν από τα δυσκολότερα της ζωής του, υπήρξε πολύ παραγωγικό φιλολογικά: τότε ήταν που έγραψε τον Δον Κιχώτη. Φοβούμενος ότι το θέμα του Δον Κιχώτη, που αποτελούσε μία παρωδία των ιπποτικών ηθών, θα ενοχλούσε τις ανώτερες τάξεις, αναζήτησε έναν προστάτη στον οποίο αφιέρωσε το έργο του. Διάλεξε γι αυτό το σκοπό το δούκα του Μπεχάρ.
Ο Δον Κιχώτης κυκλοφόρησε στις αρχές του 1605 με τον τίτλο: "Ο επινοητικός Ιδαλγός Δον Κιχώτης". Πρόκειται για ένα έργο που σατιρίζει πρόσωπα και πράγματα της εποχής του. Ήταν μία εποχή που το αυτοκρατορικό ισπανικό μεγαλείο αρχίζει σιγά-σιγά να ξεφτάει κι η φτώχεια που μαστίζει λίγο-πολύ όλες τις κοινωνικές τάξεις, με εξαίρεση τους ευγενείς και τους κληρικούς, ωθεί τον πληθυσμό σε μαζικούς εποικισμούς για την εύρεση καλύτερης τύχης στο νεοκατακτημένο Νέο Κόσμο. Πέρα απ΄ τη σάτιρα ο Θερβάντες πάντα σεβάστηκε τα ιδανικά: την ελπίδα, την έξαρση, την πίστη, την ελευθερία.
Η μεγάλη αξία του βιβλίου βρίσκεται κυρίως στη συνύπαρξη του ιδεαλιστικού με το ρεαλιστικό, του πραγματικού με το φανταστικό, που αποδίδεται μέσα από δύο εντελώς διαφορετικούς ήρωες:από τη μία είναι ο Δον Κιχώτης, που πιστεύει στα μεγάλα ιδανικά και έχει τόση μεγάλη επιθυμία να ζήσει περιπέτειες "ιπποτικές", που βλέπει τους ανεμόμυλους σαν εχθρικούς γίγαντες και τους απλούς ανθρώπους σαν ιππότες και ντάμες ευγενικής καταγωγής. Από την άλλη, ο Σάντσο δεν μπορεί να καταλάβει τους βαθυστόχαστους συλλογισμούς του αφέντη του και τη σημασία των κανόνων της ιπποσύνης, αφού αυτό που τον νοιάζει είναι η καθημερινή επιβίωση και καλοπέραση. Μέσα απ΄ τον Δον Κιχώτη διακρίνουμε πολλές διαφορετικές πλευρές της ανθρώπινης αδυναμίας αλλά και δύναμης.
Το 2ο μέρος του Δον Κιχώτη κυκλοφόρησε τον Οκτώβρη του 1615, δέκα χρόνια μετά την κυκλοφορία του πρώτου τόμου. Τότε κρέμασε την πέννα του στο καρφί αφήνοντας στην τελευταία σελίδα του βιβλίου του για πάντα γραμμένο: «Για μένα μονάχα γεννήθηκε ο Δον Κιχώτης κι εγώ για αυτόν.. Αυτός ήξερε να πράττει κι εγώ να γράφω.." Δύο χρόνια μετά την αποπεράτωση του έργου του, που για αυτόν υπήρξε έργο ζωής, πέθανε σε ηλικία 69 ετών στη Μαδρίτη, έχοντας κοντά του τη γυναίκα του και την ανιψιά του.
Είναι ο Δον Κιχώτης πράγματι "τρελός" ή μήπως βλέπει πραγματικότητες, όντα και κόσμους που εμείς, εθισμένοι στα υλικά, βολεμένοι και ήσυχοι με τη συνείδηση μας δεν μπορούμε να δούμε; Αξίζει περισσότερο μία ζωή ρεαλιστική και προσγειωμένη, όπου όμως τίποτα εξαιρετικό δεν συμβαίνει, ή μία ζωή περιπετειώδης, σημαδεμένη από την ανάγκη για υπέρβαση, προσφορά στην ανθρωπότητα και ιδανικά, ακόμη κι αν για τους περισσότερους είναι ανύπαρκτα;
Η αιώνια μάχη του ανθρώπου ανάμεσα στην ύλη και στο πνεύμα, τις ενστικτώδεις ωθήσεις και τη φωνή του θείου μέσα μας που μας σπρώχνει να αναζητήσουμε το αδύνατο συμβολίζεται με τους δύο ήρωες του έργου: τον Δον Κιχώτη και τον Σάντσο.
Η αλήθεια είναι ότι οι υψηλές ιδέες και οι αξίες δε μετριούνται, δεν προσφέρουν υλικό πλούτο και είναι αόρατες στα μάτια των πολλών. Αν όμως κάποιος μπορεί να ζήσει σύμφωνα με αυτές, ακόμη κι αν είναι ένας ταπεινός και άγνωστος ήρωας που φαίνεται να έχει φαντασιώσεις, είναι ένα παράδειγμα για όλους εμάς που δε θα είχαμε την τόλμη να κάνουμε το ίδιο. Είναι ένας Άνθρωπος με Α κεφαλαίο.
